غنای ادبیات پارسی و پیشینه 2500 ساله آن از عوامل مهم ارج و بزرگی مقام زبان ما در میان دیگر زبانهای جهان است و این سروری به پشتوانه گنجینه ای از آثار منظوم و بهترین کتاب های نثر فارسی است که از دوران های مختلف تاریخی به جای مانده است

جایگاه زبان فارسی در جهان

بر اساس آمار و اطلاعات موجود بیش از شش هزار زبان و گویش مختلف در جهان وجود دارد که در بین آنها تعدادی از زبانها مانند زبانهای چینی، هندی، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، پرتقالی، روسی، ژاپنی و بنگالی و فارسی بیش از 100 میلیون نفر گویشگر در جهان دارند.

در دانش زبان شناسی، فارسی در گروه زبان های هند و اروپایی قرا گرفته است که زبان و گویش بیش از نیمی از مردم جهان همین گروه زبان هند و اروپایی (هندی،بنگالی، فارسی، انگلیسی،آلمانی، فرانسوی، روسی و… ) است

بین 120 تا 200 میلیون نفر در جهان به زبان پارسی (فارسی) با گویش های مختلفی مانند فارسی ایران، فارسی افغانستان، فارسی تاجیکی، بخاری، هزارگی، تاتی و قفقازی سخن می گویند و زبان رسمی پنج کشور ایران، افغانستان (فارسی دری)، تاجیکستان (تاجیکی)، داغستان (به عنوان تاتی) و ازبکستان (به عنوان تاجیکی) است.

زبان فارسی افزون بر تعداد گویشگران، از نظر تولید آثار برجسته منظوم و منثور، گنجینه ای گرانقدر به جهان ادبیات ارائه کرده که موجب اختصاص جایگاه ویژه زبان و ادبیات پارسی در جهان شده است

تاریخچه نگارش بهترین کتاب های نثر فارسی

از دوران پیش از حمله اعراب به ایران و در پادشاهی هخامنشی، اشکانی و ساسانیان آثار مکتوب چندانی به جای نمانده است؛ به دو دلیل:

یکی نبودن امکانات چاپ و نشر و دیگری از بین رفتن کتاب های آن دوران به دست غارتگران اسکندر مقدونی و پس از آن تازیان

پس از حمله اعراب به ایران هم تا دو قرن زبان رسمی و دیوانی ایران عربی بود و گویش و نوشتار به زبان فارسی جرمی نابخشودنی و سزایش مرگ بود

در همین دوران بسیاری از اعیان و بزرگان برای نزدیکی به فاتحان و حفظ مقام و خواسته های خویش زبان تازی آموختند و به عبارتی از بیخ عرب شدند و به زبان عربی شعر میگفتند و می نوشتند

هر چند در دو قرن پس از اسلام، هیچ کتاب و اثری به زبان فارسی نوشته نشد اما نگهبان و حافظ زبان فارسی خود مردم بودند که در خفا و سینه به سینه داستان ها و اشعار و اسطوره های ادبیات فارسی را به نسل های بعدی منتقل میکردند

رستاخیز واقعی نظم و نشر و ادب فارسی پس از دو قرن سکوت و رکود درعهد سامانیان رخ داد

امیران سامانی در نبرد برای کسب قدرت و استقلال در برابر تازیان و دست نشاندگان ایشان به پشتیبانی مردمی که دوستدار زبان و فرهنگ خویش بودند – نیاز داشتند

در زمان سامانیان فارسی (دری), که دنباله زبان پهلوی دوران ساسانیان بود، زبان رسمی دولت و دربار شد و شاعران مشهوری چون رودکی، شهید بلخی، دقیقی و فردوسی بزرگ ظهور کردند

بدین ترتیب و با همت سرداران ادب پارسی همچون فردوسی، زبان فارسی به تدریج، زبان تازی را از زندگی ادبی و رسمی و اداری مردم و به ویژه میدان شعر و ادب بیرون رانده و مجبور به عقب نشینی کرد اما خط و الفبای عرب برای نوشتن فارسی باقیماند!

مردم و دوستداران ادبیات پارسی، با شاعران مشهور ایران کم و بیش آشنایی داشته و با اشعارشان انس و الفت دیرینه دارند اما دریغ که کتاب های ارجمندی که به نثر فارسی نگاشته شده، کمتر مورد توجه واقع شده اند

این در حالی است که تاثیر کتاب های نثر فارسی در حفظ و نگاهداشت این زبان، اگر بیشتر از آثار منظوم نبوده، شاید کمتر از آن نبوده است

لذا با استناد به آثار بزرگانی چون دکتر ذبیح الله صفا (گنجینه سخن) و دکتر کریم کشاورز (هزار سال نثر فارسی) تلاش کرده ایم که در این نوشته گامی کوچک در معرفی بهترین کتاب های نثر فارسی برداریم.

بهترین کتاب های نثر فارسی به ترتیب تاریخ نگارش

شاهنامه ابومنصوری قدیمی ترین کتاب نثر فارسی

شاهنامه ابومنصوری قدیمی ترین و یکی از بهترین کتاب های نثر فارسی است که در سال 346 هجری قمری به فرمان ابومنصور عبدالرزاق سپهالار سامانیان در خراسان و به قلم ابومنصور العمری نوشته شده است

اصل این کتاب که تاریخ ایران پیش از اسلام را به نثر نوشته است از بین رفته و فقط حدود 15 صفحه از مقدمه باقیمانده که منبع فردوسی در سرایش شاهنامه بوده‌است.

ابومنصور عبدالرزاق یکی از رجال تاریخی قرن چهارم است که دوبار حاکم طوس و نیشابور از مناصب اعظم دولت سامانیان بوده و بالاخره مسموم و مقتول شده است

شاهنامه ابو منصوری چنانچه در مقدمه آن آمده است محرم سال 346 نگاشته شده است و با توجه به اینکه ترجمه تاریخ طبری در سال 352 هـ. قمری بوده، که بدین ترتیب زمان نگارش شاهنامه ابومنصوری شش سال زودتر از ترجمه تاریخ طبری بوده و لذا کتاب شاهنامه ابومنصوری قدیمی ترین کتاب نثر فارسی است که پس از اسلام تا کنون باقیمانده است

شاهنامه فردوسی پنجاه سال پس از نگارش شاهنامه ابومنصوری سروده شده و چون حکیم توس، مقدمه آنرا در ابتدای شاهنامه خود آورده، بخشی از این کتاب ارزشمند پس از 1000 سال به دست ما رسیده است

از متن مقدمه شاهنامه ابومنصوری

آغاز کار نامه شاهنامه‌ از گردآوریده؛ ابومنصور العمری دستور ابومنصور عبدالرزاق عبدالله فرخ اول ایدون گوید درین نامه که تا جهان بود مردم گرد دانش گشته‌اند و سخن‌ را بزرگ داشته و نیکوترین یادگاری سخن دانسته‌اند چه‌اندرین جهان مردم بدانش بزرگوارتر و مایه‌دارتر.

و چون مردم بدانست کزوی چیزی نماند پایدار، بدان کوشد تا نام او بماند ونشان او گسسته نشود، چو آبادانی کردن وجای ها استوار کردن و دلیری و شوخی و جان سپردن و دانائی بیرون آوردن مردمانرا بساختن کارهای نوآئین چون‌شاه هندوان که کلیله‌ و دمنه و شاناق و رام بیرون آورد و مامون پسر هارون الرشید منش پادشاهان و همت مهتران داشت.

تاریخ بلعمی از بهترین کتاب های نثر فارسی (۳۵۲ قمری)

تاریخ بلعمی یا تاریخ‌نامه بزرگ نوشته ابوعلی محمد بن محمد بلعمی کهن ترین اثر ادبی تاریخی به زبان فارسی دری است که در سال ۳۵۲ قمری/۳۴۲ خورشیدی نوشته شده است.

تاریخ بلعمی از بهترین کتاب های نثر فارسی و شاهکار فرهنگ ایرانی است و بلعمی با تألیف آن بزرگترین خدمت را در راه زنده نگاه داشتن زبان و ادب پارسی انجام داده و از این حیث همچون شاهنامه فردوسی همدم و تسلی بخش هر پارسی زبان است

این کتاب ترجمه گونه ای است از تاریخ طبری با کاسته ها و افزوده ها، چنانکه می توان آن را تألیفی مستقل شمرد

ترجمه بلعمی ناظر به همۀ تاریخ طبری است با این فرق که بلعمی مطالب را تلخیص کرده و نام راویان و اسناد پیاپی را انداخته و از ذکر روایات مختلف در یک مورد که در اصل عربی ذکر شده است احتراز کرده و هر جا روایتی را ناقص یافته است آن را از مأخذهای دیگر در متن کتاب نقل کرده است.

• دانلود کتاب صوتی تاریخ بلعمی

• دانلود کتاب صوتی تاریخ طبری

بلعمی در باره کتابش میگوید:

« ما خواستیم که تاریخ روزگار عالم اندر آنچه هر کسی گفته است از اهل نجوم و از اهل هر گروهی که تاریخ گفته اند از گبر و ترسا و جهود و مسلمان… یاد کنیم اندرین کتاب، از روزگار آدم تا گاه رستخیز چند بود، و این اندر کتاب پسر جریر نیافتیم و بازنمودیم تا هر که اندر وی نگرد، زود اندر یابد و بر وی آسان شود”

تاریخ بلعمی به زبان فارسی روان و بی پیرایه و بدور از پیچیدگیهای لفظی و معنوی و تصنّع در عبارات نوشته شده و از نظر اجتماعی و اخلاقی نیز شایان توجه است. رویدادهای تاریخی بیگمان به خواننده در باب مسائل اجتماعی آگاهی می دهد و او را به فراز و نشیب زندگی سردمداران حکومت و توده مردم در طول تاریخ آشنا می سازد

از متن تاریخ بلعمی

چون نوشیروان بپادشاهی بنشست بگفت‌که‌ آن مساحت که قباد نصیت کرده بود تمام کنند تا خراج نهند و ده‌يك برخیزد و رعیت را منفعتی بود، پس‌ آن مساحت را تمام کردند وجریده آن به پرداختند

بعد سرزمینهای آبادان که در فارس بود و عراق برسن پیمودند تا چند جفت آید و بهرجفتی یعنی تخمی درمی خراج نهادند و يك قفیز غله که از آ نجا آید!، و هر کجا درخت بارور بود بر هر درختی ‌چیزی ‌نهاد و بر جهودان جزیه نهاد و بر مردم‌ توانگر بیشتر و بر درویش کمتر، از شش تا هشت تا دوازده تا بیست و چهار درم تاچهل وهشت درم.

این همه را جریده کرد ده بده و جفت به ‌جفت و زمین و جزیه نام بنام ، پس هرچه در پادشاهی عراق و پارس کسی‌ بود از مهتران هر گروهی از خداوندان صنعت و مهتران سپاه و دبیران و حکما و علما و موبدان ، کس فرستاد و ایشانرا بخواند و هر کسی بجای خویش بنشستند و آنرا که رسم ایستاد، و نوشروان بر خدای تعالی شکر و ثنا کرد

کتاب معراجنامه ابن سینا ( 420 تا 435 هـ.قمری)

بشتر کتاب های علمی و فلسفی ابن سینا از جمله تالیفات مشهور او «القانون فی لطب » در پزشکی و «شفا» درحکمت به زبان عربی نوشته شده است

اما ابن سینا در زمان اقامت در اصفهان (بین ساله ای 420 تا 435 ه.قمری) دو کتاب « دانشنامه علائی » و «معراجنامه» را به زبان فارسی دری که زبان مادریش بود نوشته است

ابن سینا مانند ابوریحان بیرونی و عده ی دیگر از دانشمندان آن عصر روحيه شعوبی داشت و منکر تفوق تازیان بر ملل تحت تابعیت ایشان بود و جمعی از روحانیان سنی او را بکفر و الحاد متهم ساخته بودند

از متن کتاب معراجنامه نوشته ابن سینا

… اما بعد بهر وقتی دوستی از دوستان ما اندر معنی معراج سؤالها میکرد و شرح آن بر طریق معقول همی خواست و من بحكم خطر محترز میبودم تا در اینوقت که بخدمت مجلس عالی علائی پیوستم، این معنی بر رأی او عرضه کردم موافق افتاد و اجازت داد در آن خوض کردن و با راده خود مدد کرد تا بند کاهلی کشاده شد و جد و جهد من بدان ظاهر توانست شد که اگرچه بسیار معانی لطیف و رموز اندر خاطر آید چون قابلی فاضل و عاقلی کامل نباشد ظاهر نتوان کرد که چون افشاء اسرار با بیکانه کنند غمز باشد و آنگاه گوینده مجرم گردد

سفرنامه ناصر خسرو قبادیانی (سال های۴۳۷ تا ۴۴۴ قمری)

ناصر خسرو قبادیانی یکی از شاعران ، نثرنویسان و فیلسوفان بزرگ فارسی زبان است

او از داعیان اسمعیلی بود و سفری به مصر و مکه کرد و بدیدار خلیفه فاطمی اسمعیلی موفق شد این سفر هفت سال طول کشید که در آن سفرنامه ناصر خسرو را نوشت که نثر آن شیرین و ساده و گیرا و در عین حال فصیح است

نثر وی بسیار استوار و درست است و در اثرهای فلسفی او اصطلاح های بسیار علمی و فلسفی فارسی ( نه تازی) دیده میشود لذا سفرنامه ناصر خسرو از کتاب‌های تاریخ بیهقی و کلیله و دمنه نصرالله منشی فارسی‌تر ولی از مقدمهٔ شاهنامه ابومنصوری عربی‌تر است.

ناصر خسرو بخاطر افکار مذهبی و فلسفی اش مورد تعقیب متعصبان سنی قرار گرفت .

آثار دیگر او « زاد المسافرین» و «وجه دین» و “خوان اخوان” و “مثنوی های روشنائی نامه و سعادت نامه” است.

از متن سفرنامه ناصر خسرو قبادیانی

در وصف اصفهان

… از آنجا برفتیم هشتم صفر سال 444 بود که بشهر اصفهان رسیدیم از بصره تا اصفهان صد و هشتاد فرسنگ باشد، شهریست برهامون نهاده آب و هوایی خوش دارد و هر جا که ده گز چاه فرو برند آبی سرد و خوش بیرون آید

و شهر دیواری حصین و بلند دارد و دروازه ها و جنگ گاه ها ساخته و بر همه بارو و کنگره ساخته و در شهر جویهای آب روان و بناهای نیکو و مرتفع و در میان شهر مسجد آدینه بزرگ نیکو و باروی شهر را گفتند سه فرسنگ و نیمست

و اندرون شهر همه آبادان که هیچ از وی خراب ندیدم و بازارهای بسیار و بازاری دیدم از آن صرافان که اندر او دویست مرد صراف بود

و هر بازاری را در بندی و دروازه یی وهمه محلتها و کوچه ها را همچنین در بندها و دروازه های محکم و کاروانسراهای پاکیزه بود

و کوچه یی بود که آنرا کوطراز میگفتند و در آن کوچه پنجاه کاروانسرای نیکو و درهريك بياعان وحجره داران بسیار نشسته و این کاروان که ما با ایشان همراه بودیم یکهزار وسیصد خروار بار داشتند که در آن شهر رفتیم هیچ بارید نیامد {معلوم نشد} که چگونه فرو آمدند که هیچ جاتنگی موضع نبود و نه تعذر مقام و علوفه

کتاب تاریخ گردیزی (سالهای ۴۴۱-۴۴۴ ه.ق. )

کتاب زین الاخبار یا تاریخ گردیزی تألیف ابوسعید محمود گردیزی به نثر فارسی، تاریخ مختصری است از اوضاع ایران و ظهور اسلام و تاریخ خلفا تا وقایع سال ۴۳۲ و بدیهیست که مؤلف دربارۀ سامانیان و غزنویان، که خود عهد آنا نرا درك كرده است مشروحتر سخن میگوید.

گردیزی معاصر ابوریحان بیرونی کتاب زین الاخبار را در غزنین در دوران پادشاهی عبدالرشيد بن مسعود بن سبکتگین ۴۴۱ . ق تألیف کرده است

از متن کتاب تاریخ گردیزی

چون خسرو بپادشاهی بنشست مردمان را وعده های نیکو کرد و چون خالی شد خسرو بنزديك هرمز رفت و از وی عذر خواست بدان اجابت که کرده بود و گفت:

اگر نه من اجابت کردمی مملکت از خاندان ما زایل گشتی و دشمنی چون بهرام چوبین بر خاندان ما مسلط شدی؛

هرمز عذر او بپذیرفت و دل او خوش کرد و چون بهرام قصد پرویز کرد پرویز پیش او بازشد و حرب بپیوستند و همه لشگر پرویز سوی بهرام بگشتند و پرویز با ده هزار سوار بهزیمت شد و بمداین آمد پیش پدر و از وی استطلاع كرد كه: بنزديك كدام پادشاه شود، تا او را نصرت کند

هرمز :گفت اما عرب ،درویشست بمال مشغول گردند و از بهر ملك تو نکنند و ترکستان و هندوستان خصم تو راه بر تو گرفته دارند اما روم اندر آن هم مالست و هم مرد و هم سلاح و پرویز بحكم اشاره پدر سوی روم رفت و خالان خسرو چون بسطام و بندویه چون پرویز رفته بود بازگشتند و بیهانه نزديك هرمز رفتند و او را بخناق بکشتند و بر اثر پرویز رفتند و پرویز را از آن خبر نبود.

کتاب تاریخ بیهقی (سالهای ۴۵۱-۴۷۰هـ.ق. )

ابوالفضل محمد بن حسين كاتب بیهقی نوزده سال منشی دیوان رسائل غزنویسان بود و تاریخ عمومی جامعی در بارۀ دنیای معلوم عصر خود نوشته بود که بگفته بعضی سی مجلد بوده است و اکنون فقط آنچه راجع بعهد سلطان مسعود غزنوی است باقیمانده که بتاريخ مسعودی و یا «تاریخ بیهقی معروف است

بدون گزافگوئی تاریخ بیهقی از رهگذر سادگی بیان و صداقت و نثر روان و بیغرضی نسبی مؤلف در ذکر وقایع و روشنی زبان یکی از بهترین کتاب های نثر فارسی است

ماجرای بر دارکردن حسنک وزیر از تاریخ بیهقی

از متن کتاب تاریخ بیهقی

شرح شکست مسعود از سلجوقیان

…. امیر رضی الله عنه، بیشتر از شب بیدار بود، کار می ساخت و غلامان را اسپ میداد و در معنی خزانه و هر با بی احتیاطی می کرد و سالاران و مقدمان همه برین صفت بودند و نماز بامداد بکردند و کوس فرو کوفتند و براندند و من گرد برگرد امیر پنجاه و شست جمازۀ جنیبنی میدیدم و غلامی ،سه صد در سلاح غرق و دوازده پیل با برگستوان و عدتی سخت قوی بود و این روز نیم فرسنگی براندیم غریو از خصمان برآمد و از چهار جانب بسیار مردم نیرو کردند و دست بجنگ بزدند، جنگی سخت و هیچ جای علامت طغرل و بیغو و داود پیدا نبود

کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری ( حدود 450 ه.ق)

یکی از بهترین کتاب های نثر فارسی مناجات نامه یا الهی نامه خواجه عبدالله انصاری در قرن پنجم است که به فارسی و نثر مسجع نوشته شده و بسیار دلپذیر است.

خواجه عبدالله محمد انصاری هروی مشهور به پیر هرات متولد سال ۳۹۶ ه.ق؛ هم عصر شیخ ابوسعید ابی الخیر و مرید شیخ ابوالحسن خرقانی شیخ بزرگ صوفی بود خود نیز از عرفای مشهور است

انصاری شعر می‌سرود ولیکن بیشتر شهرت وی به جهت تالیفاتی است که بفارسی و عربی در تصوف دارد،

کتاب های خواجه عبدالله انصاری به نثر فارسی

• مناجات‌نامه
• نصایح
• زادالعارفین
• کنزالسالکین
• قلندرنامه
• محبت‌نامه
• هفت‌حصار
• رسالهٔ دل و جان
• رسالهٔ واردات
• الهی‌نامه

از متن کتاب مناجات نامه

. ….مخاطبۀ پنجم – در بیان فضیلت عشق

هر کس داند حقیقت چیست، دانَد که عشق کدامست و عاشق کیست. در این راه مرد باید بوَد. با دل پر درد باید بود، و هرکه که را رنج بیشتر تمتع بیشتر .

عاشق باید بیباک باشد اگر چه او را هلاك باشد. عشق آدمی خوار است. نه نام دارد و نه ننگ، نه صلح دارد و نه جنگ

عشق علتی است بر دوام حيوة، نه وسیلتی است بر اهتمام همات. عشق دردی است که او را دوا نیست و کار عشق هرگز بمدعا نیست

مدعای عشق بی بلا نبوَد و چون بلائی رسد او را رد بلا نبوَد. عاشق هم آتش است و هم آب، هم ظلمتست و هم آفتاب

قابوسنامه عنصرالمعالی (سال 475 ه.قمری)

قابوسنامه یا نصیحت نامه یکی از بهترین کتاب های نثر فارسی نوشته امیر عنصر المعالی است که نوشتن آن را در سال ۴۷۵ هجری آغاز کرد و در پایان آن مینویسد که در تمام مدت زندگی اندرزهایی را که در آن نوشته خود بکار بسته است.

امیر عنصر المعالى كيكاوس بن اسكندر بن قابوس بن وشمگیر از امیران آل زیار اصلا از مردم گیلان بوده است و قابوسنامه را برای فرزندش گیلانشاه بَر سبیل نصیحت و راهنمایی نوشته است.

از کتاب صوتی قابوسنامه بشنوید

از متن قابوسنامه عنصرالمعالی

حکایت گویند روزی افلاطون نشسته بود با جمله از خواص آنشهر. مردی بسلام وی در آمد و بنشست و از هر نوعی سخن میگفت.

در میانه سخن گفت ای حکیم امروز فلان مرد را دیدم که حدیث تو میکرد و ترا دعا و ثنا میگفت که افلاطون حکیم سخت بزرگوارست و هرگز چو او کس نباشد و نبوده است. خواستم که شکر او بتو رسانم.

افلاطون حکیم چون این سخن بشنید سر فرو برد و بگریست و سخت دلتنگ شد.

آن مرد :گفت ای حکیم از من ترا چه رنج آمد که چنین دل تنگ شدی ؟

افلاطون حکیم گفت: مرا ای خواجه از تو رنجی نرسيد ولكن مصیبتی ازین بزرگتر چه باشد که جاهلی مرا بستاید و کار من او را پسندیده آید ،ندانم که چه کار جاهلانه کرده ام که بطبع او نزديك است و او را خوش آمده است و مرا بستوده تا توبه کنم از آن کار
مرا این غم از آن است که هنوز جاهلم که ستوده جاهلان جاهلان باشند

کتاب سیاستنامه خواجه نظام الملک (۴۸۲-۵۰۵ هـ.ق)

کتاب سیاستنامه یا «سیر الملوك» را خواجه نظام الملک به نثر قارسی روان و زیبا برای جلال الدین ملکشاه نوشته است و در آن راه و رسم سلطنت را بوی نشان داده است،

خواجه نظام الملک از سال ۴۵۵ هجری قمری تا ۴۸۵ هـ.ق وزير آلب ارسلان سلجوقی و فرزندش سلطان جلال الدین ملکشاه بوده است که نهایتا بدست فدائیان اسمعیلی کشته شد.

این کتاب را محمد مغربی نویسنده کتابهای سلطنتی پس از مرگ خواجه بین سالهای ۴۸۲ و ۵۰۵ هـ.ق مرتب و مدون ساخته است.

از متن کتاب سیاستنامه یا «سیر الملوك» خواجه نظام الملك

فصل سیوم – اندر مظالم نشستن پادشاه و عدل و سیرت نیکو ورزیدن

چاره نیست پادشاه را از آنك در هفته دو روز بمظالم نشیند و داد از بیداد گر بستاند و انصاف بدهد و سخن رعیت بگوش خویش بشنود بی واسطه و چند قصه که مهمتر بود باید که عرض کنند و در هر یکی مثالی دهد
که چون این خبر در مملکت پراگنده شود که خداوند عالم متظلمان و دادخواهان را در هفته دو روز پیش خویش میخواند و سخن ایشان میشنود همه ظالمان بشکوهند و دست ظلم کوتاه کنند و کس نیارد ظلم و دست درازی کردن از بیم عقوبت

کتاب کیمیای سعادت امام محمد غزالی (سال 488 ه.قمری)

کیمیای سعادت امام محمد غزالی به نثر فارسی با انشای سلیس و فصیح و ساده نوشته شده و از دیدگاه صوفیان در امور دین و دنیا مینگرد و نظرهایی میدهد که در قرن پنجم هجری تازگی داشته است

امام محمد غزالی در سال ۴۰۵ هجری قمری در طوس چشم بجهان گشود و تا سال ۴۷۸ .ه .ق سرگرم آموختن دانشهای دوران خویش بود. وی بسبب آشنایی با خواجه نظام الملك وزیر ملکشاه به دربار سلجوقیان راه یافت و در سال ۴۸۴ به استادی مدرسه نظامیه بغداد منصوب سال ۴۸۸.ه .ق. در آن سمت باقی بود.

امام غزالی ضمن تدریس به تحصیل فلسفه و غور در سخنان صوفیان و اهل باطن پرداخت زیرا پاسخ شایسته ای به چراهای خویش در علوم ظاهری نیافت و آخر از تدریس سر باز زد و از همه چیز دست شست و بغداد را ترک گفت و به شام و حجاز رفت و گوشه گیری برگزید. کتاب « کیمیای سعادت” را در این سالها نوشته است.

در سال ۴۹۸ ه. ق. که در غزالی دگرگونی بزرگی پدید آمده بود، بقصد دیدار قوم و دیار به طوس باز گشت، در آنجا مدرسه و خانقاهی ساخت و بتدریس در مدرسه و یاری و ارشاد صوفیان سرگرم شد تا در سال ۵۰۵ ه .ق. دیده از جهان فرو بست.

دانلود کتاب صوتی کیمیای سعادت

از کتاب کیمیای سعادت غزالی

در اباحت سماع

… روا نباشد که سماع حرام باشد بدان سبب که خوش است، که خوشیها حرام نیست. و آنچه از خوشیها حرام است نه از آن حرام است که خوش است، بلکه از آن حرام است که در وی ضرری است و فسادی، چه آواز مرغان خوش است و حرام نیست، بلکه سبزه و آب روان و نظاره در شکوفه و گل خوش است و حرام نیست، پس آواز خوش در حق ِگوش همچون سبزه و آب روان است در حقِ چشم، و همچون بوی مشک در حقِ بینی، و همچون طعام خوش در حق ِ ذوق و همچون حکمتهای نیکو در حق عقل؛ و هر یکی از این حواس را نوعی لذتست، چرا باید که حرام باشد ؟

کتاب کلیله و دمنه از ابوالمعالی نصرالله (548 ه.قمری)

کلیله و دمنه مجموعه ای از حکایت‌های گوناگون است که بیشتر از زبان حیوانات نقل شده‌است. نام کتاب از دو شغال به نام «کلیله» و «دمنه» گرفته شده که قصه های کتاب از زبان آن ها گفته شده است . بخش بزرگی از کتاب اختصاص به داستان این دو شغال دارد

کتاب کلیله و دمنه (کرتکا – دمنکا) در اصل بزبان سانسکریت بوده و در دوران پادشاهی خسرو انوشیروان از هندی بزبان پهلوی برگردانده شد و در دوران منصور دوانقی خلیفۀ عباسی توسط ابن مقفع مشهور از زبان پهلوی به عربی ترجمه شد .

رودکی شاعر نامی عهد سامانی آنرا بنظم در آورد. ولی تنها چند بیتی از اثر نفیس وی در دست است و نیز گفته می شود که بلعمی هم آنرا به فارسی ترجمه کرده است که از آن هم چیزی نمانده است

فردوسی با آوردن ماجرای کلیله و دمنه در شاهنامه فردوسی از رودکی و بلعمی نیز برای ترجمه این کتاب یاد کرده است

در حدود سال ۵۳۸ هجری ابوالمعالی نصرالله منشی بهرام‌شاه غزنوی کلیله و دمنه را از متن عربی بفارسی بر گرداند که به کلیله و دمنه بهرامشاهی معروف است

نسخه ای که امروز به نثر فارسی در دست ماست و منتشر می شود همین کلیله و دمنه بهرامشاهی نوشته ابوالمعالی نصرالله است

فصل شیر و گاو یکی از مهمترین فصلهای کلیله و دمنه است این باب برای تنبه بزرگان نوشته شده است و پر است از اندرزهای آموزنده.

شیر در مرغزاری زندگی میکند و وحوش بسیار و از آنجمله دو شغال بنام کلیله و دمنه در صحبت و خدمت او هستند پیش آمدهای روزگار گاو را به آن مرغزار میکشاند و نزد شیر مقرب و گرامی میشود و دمنه بروی حسد میبرد و علی رغم اندرزهای کلیله که وی را از بدکنشی باز میدارد ـ حیله ها برمی انگیزد تا شیر را به گاو بدگمان میکند و او را میکشد. سپس شیر از بددلی و خیانت دمنه آگاه میشود و او را بسزای کردار زشتش میرساند.

دانلود کتاب صوتی کلیله و دمنه

از کتاب کلیله و دمنه معروف به بهرامشاهی

حکایت آورده اند که روباهی در بیشه رفت آنجا طبلی دید در پهلوی درختی افگنده و هر گاه بادی بجستی شاخ درخت بر طبل رسیدی و آوازی سهمناک بگوش روباه آمدی

چون روباه ضخامت جثه بدید و مهابت آواز بشنید طمع در بست که گوشت و پوست او فراخور آواز باشد ، میکوشید تا آنرا بدرید.

الحق جز پوستی بیشتر نیافت مرکب ندامت را در جولان کشید و گفت ندانستم که هر کجا جنه ضخمتر و آوازهائلتر منفعت آن کمتر

کتاب تذكره الاولياء عطار (قرن ششم ه. قمری)

کتاب تذكرة الاولياء به نثر فارسی با نگارش و انشایی ساده و بی تکلف و در عین حال گیرا از مشهورترین آثار فریدالدین عطار نیشابوری است که در شرح حالات و کرامات شيخان صوفيه وغالباً معجزه ها و کارهای خارق العاده ایشان است که باید با ترازوی عقل سنجید.

عطار در اواخر عصر سلجوقیان (حدود سال ۵۱۳ ه.ق) در شهر نیشابور بدنیا آمد و شغل او دارو فروشی و طبابت بوده است و ضمناً به تأليف كتابها و نظم اشعار نیز می پرداخته است

در روزگار جوانی بشند و برخی شهرهای شمال ایران وما وراء النهر و هند و سور به و مصر و عراق عرب سفر کرد و به زیارت مکه رفت و با شیخان صوفیه معاشر بود و به شیخ نجم الدین کبری معاصر خویش ارادت میورزیده است.

در اواخر عمر برفض متهم شد و جانش بخطر افتاد و بدشواری نجات یافت، اما نهایتا در حمله مغول به نیشا پور کشته شد.

کتاب های عطار

شيخ عطار قریب سی کتاب تألیف کرده است که آثار او که جملگی در باره معتقدات صوفیان است

• منطق الطير (کتاب صوتی منطق الطیر)
• الهی نامه
• اسرار نامه
• مصیبت نامه
• خسرو نامه
• مظهر العجايب

کتاب صوتی تذکره الاولیا اثر عطار نیشابوری

از متن کتاب تذكرة الاولياء عطار

ذکر حسین منصور حلاج قدس الله روحه العزيز ( شهادت در سال ۳۰۹ هجری )

… آن شیرِ بیشه تحقیق، آن شجاعِ صفدرِ صدیق، آن غرقه دریای مواج، حسین منصور حلاج …

کار او کاری عجب بود و واقعات غرایب که خاص او را بود که هم در غایت سوز و اشتیاق بود و در شدت لهب و فراق و بی قرار و شوریده روزگار بود و عاشق صادق و پاك باز، وجد وجهدی عظیم داشت و ریاضتی و کرامتی عجب و عالی و رفیع قدر بود، او را تصانیف بسیار است با الفاظ مشکل در حقايق و اسرار و معانی محبت کامل و فصاحت و بلاغتی داشت که کس نداشت و دقت نظر و فراستی داشت که کس را نبود

کتاب اخلاق ناصری از خواجه نصیر طوسی (قرن هفتم)

کتاب اخلاق ناصری یکی از مهم‌ترین رساله‌های حکمت عملی است که خواجه نصیر طوسی در سال ۶۳۳ هجری قمری به نثر فارسی نوشته است

خواجه نصیرالدین طوسی بیش از صد نوشته به زبان‌های فارسی و عربی دارد که “اخلاق ناصری” یکی از برجسته‌ترین آنهاست که به نثر فارسی روان و فصیح نوشته شده است

کتاب اخلاق ناصری از سه بخش تشکیل شده

• تفسیر فارسی “تهذیب الاخلاق” از ابن مسکویه

• اقتصاد خانگی و اداره امور خانه و شامل حقوق متقابل اصلی در درون خانواده به عنوان اساسی ترین واحدهای جوامع

• اندیشه‌های سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی که در این بخش تأثیر اندیشه‌های سیاسی افلاطونی، نوافلاطونی و ارسطویی مشاهده می‌شود، اما وی به اندیشه‌های حاکمان پیش از اسلام ایران به‌ویژه هخامنشیان و ساسانیان نیز اشاره می‌کند.

گلستان سعدی (قرن هفتم ه.قمری)

بی تردید گلستان سعدی از بهترین کتاب ها به نثر فارسی است که پس از هفت قرن که از نگارش آن گذشته هنوز فارسی زبانان آنرا دلکش و خواندنی میدانند و با لذت میخوانند و حکایات آنرا از بر میکنند سخنان و شعرهای آن را همگان چون مثل بکار میبرند

شاعران بسیاری از نوشته ها و غزلهای سعدی را تضمین و استقبال کرده اند و او نیز مانند حافظ اثر عمیقی در آثار شاعران و نویسندگان بعد از خویش – مانند جامی و دیگران – گذاشته و آثار سعدی به صدها زبان ترجمه شده است

در مورد سعدی و گلستان سعدی بیشتر بخوانید

دانلود کتاب صوتی گلستان

---

تاریخ جهانگشای جوینی از عطاملك جوینی ( سال ۶۸۵ ه.قمری)

تاریخ جهانگشا در سال ۶۸۵ هـ.ق توسط عطاملك جوینی نوشته شده و با ذکر حوادث سال ۶۵۵ ه.قمری و انقراض اسمعیلیان بدست هلاکوخان – ممدوح مؤلف – پایان می یابد.

اعضای خانواده جوینی از اعیان ایرانی بودند که به دربار خان مغول تقرب جستند و مقام یافتند عطا ملك جوینی در بغداد از طرف خان متصدی امور مالی بود و تاریخ جهانگشا را – که مقصود وی از جهانگشا چنگیز بود – نوشت

این کتاب که با نثری متکلف و آگنده از واژه های مغولی و ایفوری و تازی نوشته شده در واقع تاریخ چنگیزیان است.

عطاملک بر اثر تحریک های درباری مورد سوء ظن آباقاخان قرار گرفت و بحیف و میل اموال دولتی متهم گشت و زندانی شد و شکنجه اش کردند و اموالش را مصادره نمودند و چیزی نگذشت که در سال ۶۸۱ ه.قمری در گذشت

کتاب بهارستان جامی (قرن نهم ه.قمری)

نور الدین عبدالرحمن جامی متولد سال ۸۱۷ ه. ق از بزرگان طراز اول متصوفه ایران و بزرگترین شاعر و حکیم قرن نهم هجری معاصر سلطان حسین بایخرا و یار و استاد امیر علی شیر نوائی وزیر دانش پرور و هنر دوست آن پادشاه

جامی گذشته از آثار مشهور منظوم – تالیف های منثور بسیار نیز دارد اما وی بهارستان را بتقليد و سبك گلستان سعدی برای فرزندخويش ضياء الدين یوسف نوشته است و با اینکه نشر بهارستان ساده و خوبست، اما گلستان سعدی از لحاظ مضمون و سبك و زبان برتر است

دانلود کتاب صوتی بهارستان اثر جامی

از متن کتاب بهارستان جامی

حکایت

وزیر هرمز بن شاپور بوی نامه نوشت که بازرگانان دریا بار جواهر بسیار آوردند و آنرا بصد هزار دینار خریده ام، برای ،پادشاه شنیده ام که پادشاه آنرا نمیخواهد، اگر راستست فلان بازرگان بصد هزار دینار سود میخرد

هرمز در جواب نوشت که:
«صد هزار دینار و صد هزار چندان پیش ما قدری ندارد. اما چون ما بازرگانی کنیم پادشاهی که کند و بازرگانان چه کار کنند؟”

---

بهترین کتاب های نثر فارسی: ادامه

افزون بر کتاب های معرفی شده، کتاب های دیگری در دوران پس از اسلام به نثر فارسی نوشته شده است که در نوشته های دیگر به آنها خواهیم پرداخت، برخی از آنها عبارتند از

کتاب نوروز نامه خیام نیشابوری (۵۲۶-۴۳۹ ه.ق)

«نوروزنامه» حکیم عمر خیام (۵۲۶-۴۳۹) دربردارنده توضیحاتی درباره‌ شکل‌گیری آیین‌های نوروزی ایرانیان به نثر فارسی است که با زیرکیِ ویژه خیام نگاشته شده و خواندنش شادی‌بخش است. 

کتاب فارسنامه ابن بلخی (اوایل قرن 6 هـ.ق)

فارس‌نامه کتابی است دربارۀ تاریخ و جغرافیای پارس که در دههٔ نخست سده ششم ه.ق توسط نویسنده ای از بلخ نوشته شده به طوریکه خود را در مقدمه کتاب با نَسَبی از بلخ و زاده و پرورده در پارس ذکر می‌کند

مجمع التواریخ و القصص (قرن 6 هـ.ق)

مُجمَل التواریخ و القصص نوشته شادی اسدآبادی، به نثر فارسی عهد سامانی دربارهٔ تاریخ جهان از زمان خلقت تا ۵۲۰ قمری – تألیف کتاب هم در همین سال یا اندکی پس از آن بوده‌است.

کتاب جوامع الحکایات و لوامع الروایات (قرن 7 هـ.ق)

کتاب جوامع الحکایات و لوامع الروایات (به معنی گردآورده‌ای از داستان‌ها و درخشش‌هایی از بازگفته‌ها) اثر سدید الدین محمد عوفی ادیب ایرانی است که در حدود ۶۳۰ هجری قمری (نیمهٔ اول سده هفتم هجری) به نثر فارسی نوشته شده‌است

مرصادالعباد (قرن هفتم ه.قمری)

مرصادالعباد (گذرگاه بندگان) کتابی که نجم‌الدین رازی در باب تصوف و سلوک به نثر فارسی نگاشته در اوایل قرن هفتم ه.قمری نگاشته است.

نزهت القلوب (سال 711 هـ. قمری)

کتاب نزهت القلوب کتابی ارزشمند در هیات و جغرافیا است که به نثر فارسی روان و ساده توسط حمدالله مستوفی نگاشته شده است