زندگینامه غزالی| ابو حامد امام محمد غزالی طوسی، یکی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین فقها، نظریه‌پردازان حقوقی، متکلمان، منطق‌دانان و عارفان تاریخ اسلام شناخته می شود.

امام محمد غزالی

امام محمد غزالی در سال ۴۵۰ هجری قمری در روستای طابران طوس از مادر زاده شد، کودکی و جوانی او صرف دانش اندوزی و جهانگردی شد تا آنکه در مرز چهل سالگی در انواع رشته های علوم اسلامی سرآمد دانشوران روزگار خودگشت و نامش در سراسر جهان اسلام آن روزگار تا به امروز زبانزد همگان گردید.

او را با کتابش احیاءالعلوم، احیاگر ایمان می‌دانند که بر اساس حدیث نبوی، هر 100 سال یک بار ظهور می‌کند تا ایمان جامعه اسلامی را بازگرداند

غزالی از مجتهدان برجسته فقه شافعی بود و آثارش چنان مورد تحسین معاصرانش قرار گرفت که به او لقب حجت الاسلام اعطا شد.

بسیاری از کارهای غزالی از بحران معنوی او پس از انتصابش به عنوان رئیس دانشگاه نظامیه در بغداد – که معتبرترین مقام دانشگاهی در جهان اسلام در آن زمان بود – نشات می گیرد.

بحران روحی غزالی در 39 سالگی منجر به گوشه گیری او از جامعه برای بیش از 10 سال شد و در این دوره بود که بسیاری از آثار بزرگ او نوشته شد و البته تا پایان عمر نیز هرگز مقام و موقعیتی را نپذیرفت

او معتقد بود که سنت معنوی اسلام رو به افول است و علوم معنوی که توسط نسل اول مسلمانان پایه گذاری شده، فراموش شده است. این عقیده او را بر آن داشت تا اثر بزرگ خود را با عنوان « احیاء العلوم » را بنویسد.

غزالی با نوشته های عمیق و پرمغز خود به قالب انواع علوم اسلامی جان تازه ای دمید و در زمینه تصوف و عرفان فلسفه و کلام، روان شناسی و اخلاق، نوآوریها کرد.

سرانجام در سال ۵۰۵ هجری – پس از پنجاه و پنج سال زندگی پر ثمر چراغ زندگیش در زادگاهش فرومرد اما مشعل پر فروغ اندیشه اش در کنار آثار فراوان و ارزنده ای که از خود باقی گذاشته همچنان فروزان برجای مانده و این فروزندگی تا کیش مسلمانی برجای باشد و زبانهای تازی و پارسی پایدار، صاحبدلان را در مسائل دینی و اخلاقی و اجتماعی و ادبی روشنگر  بسیاری از حقایق خواهد بود.

شخصیت و اعتقادات غزالی همیشه مورد اختلاف آراء بوده و نظریات مختلف و متفاوتی پیرامون او وجود دارد، گاهی به اغراق در مورد او صحبت شده و گاه چنان هجومی به او شده که حقیقت را نیز پایمال کرده است.

فارغ از بحث در مورد شخصیت او می‌توان گفت که او شخصیتی اثرگذار و بسیار اندیشمند بوده و نظریاتش چه درست و چه نادرست، تحوّل بسیاری بر مسلمانان عادی و دانشمندان داشت، این اثرگذاری به حدی بوده که امروزه نیز گفتارهای بسیاری پیرامون او و کتاب‌هایش می‌شود.

در ادامه نوشته زندگینامه غزالی بر اساس مستندات تاریخی معتبر تقدیم علاقمندان میگردد

• دانلود کتاب صوتی کیمیای سعادت- جلد اول
• دانلود کتاب صوتی کیمیای سعادت جلد دوم
• دانلود کتاب صوتی سیری در کیمیای سعادت- دکتر سروش
• دانلود شرح کیمیای سعادت-دکتر سروش

---

زندگینامه غزالی

ولادت غزالی

( ۴۵۰ هجری ق = ۱۰۵۸ میلادی)

نام کامل وى حجة الاسلام ابو حامد محمد بن محمد بن محمد غزالی طوسی است. «غزال» بر پیشه وری اطلاق میشده که نخ پشم می فروخته پیشموری که پشم خام تهیه می کرده و پس از حلاجی با دستمزدی اندک به زنان پشم ریس می سپرده تا به نخ تبدیل شود و برای فروش آماده گردد. این پیشه هنوز در مشهد به نامهای حلاج نداف نخ فروش رایج است.

این معنی را خود امام محمد در کتاب احیاء علوم الدین چنین یادآور شده  است:

واصل بن عطا را بدان «غزال» خواندندی که با غزالان نشستی برای آنکه چون ضعیفه ای را بیند صدقه به وی دهد.

پدر غزالی پارسا مردی بوده صوفی مسلک که در شهر طوس حرفه غزالی یا نخ پشم فروشی داشته است چون مرگ این صوفی نزدیک می شود، دو فرزند خود – محمد و احمد – را با مختصر اندوخته ای که داشته به دوستی از هم مسلکان خویش می سپرد و به او می گوید چون بر اثر محرومی از هنر خواندن و نوشتن اندوه فراوان خورده ام آرزو دارم که فرزندانم از این هنر بهره ور گردند.

آغاز یتیمی غزالی

( 457 هجری قمری = 1065 میلادی)

پس از یتیم شدن این دو كودك وصی درستکار تربیت آنان را بر عهده می گیرد تا هنگامی که میراث اندک پدرشان تمام میشود و خود صوفی از اداره زندگی آنان فرو می ماند آنگاه با اخلاص به آن دو پیشنهاد می کند تا برای گذران زندگی و ادامه تحصیل در زمره طلاب جیره خوار مدرسه ای از مدارس دینی شهریه بده روزگار خود در آیند؛ و آنان از راه ناچاری پیشنهاد وی را می پذیرند.

راه یافتن به مدرسه

(۴۶۳ هجری ق = ۱۰۷۰ میلادی)

در سیزده سالگی در طوس به مدرسه رفت و به جرگه علمای دین به پیوست. یعنی در این هنگام مقدمات کار دانش اندوزی را فرا گرفته بوده است.

پس از آنکه در مدرسه دینی از حداقل نیازمندیهای زندگی برخوردار شد، با خاطر آسوده و امید فراوان دل به کتاب سپرد و گوش به سخن استاد فرا داد تا هنگامی که برای آموختن علم فقه آمادگی پیدا کرد و توانست در ردیف شاگردان خوب نخستین استادش احمد بن محمد رادکانی جای گیرد.

 نخستین دوره طلبگی غزالی را در طوس – بر اساس برخی قراین – می توان حدود پنج سال حدس زد؛ یعنی هنگامی که وی از شهر طوس رهسپار جرجان شد تا از محضر دومین استادش ابوالقاسم اسماعیلی جرجانی بهره ور شود، احتمالاً نوجوانی هیجده یا نوزده ساله بوده است.

نخستین سفر غزالی

۴۶۸ هجری ق = ۱۰۷۵ میلادی

بی تردید نخستین سفر دانشجویی غـزالی سفری است که وی از طوس به جرجان رفته است اما این سفر در چه سالی انجام شده و غزالی در آغاز این سفر چند ساله بوده است در مآخذ موجود روشن نیست. اگر فرض کنیم در هیجده یا نوزده سالگی راهی این سفر شده و احتمالاً مدت رفت و برگشت و دوران اقامتش در جرجان حدود دو سال بوده است

سفر غزالی به نیشابور

(۴۷۳ ھجری ق = ۱۰۸۰ م)

از این سخن غزالی که «چون به طوسی رسیدم سه سال به تأمل پرداختم…» می توان نتیجه گرفت که غزالی پس از بیست و سه سالگی از طوس رهسپار نیشابور شده تا از محضر عالم بلند آوازه امام الحرمین ابوالمعالی جوینی* بهره ور شود.

 غزالـی در محضر این استاد نامدار چنان کوشید و درخشید که پس از یکی دو سال در شمار بهترین شاگردان وی جای گرفت و امام الحرمین چنان شیفته این شاگرد درس خوان و هوشیار گردید که در هر محفلی به داشتن شاگردی چون او به خود می بالید.

این دوره از دانش اندوزی غزالی که سبب شد در جمع فقیهان نیشابور مشهور و انگشت نما شود، بیش از پنج سال نپایید یعنی چون چراغ زندگی امام الحرمین* به سال ۴۷۸ هجری خاموش شد غزالی در حدی از دانش دینی روزگار خود رسیده بود که دیگر نیازی به استاد نداشت یا آنکه استادی که برایش قابل استفاده بوده باشد پیدا نکرد بنابراین به نگارش و پژوهش پرداخت تا شایسته مسند استادی شود.

_{*ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف جوینی مشهور به امام الحرمین جوینی متکلم، دانشمند و فقیه ایرانی و مسلمان شافعی مذهب، از مدرسین معروف نظامیه نیشابور بود. او شاگردانی بسیاری را آموزش داد و به دلیل چند سال اقامت و بحث و تدریس در مکه و مدینه، «امام الحرمین» لقب گرفت.}

آشنایی غزالی با خواجه نظام الملک طوسی

۴۷۸  هجری ق = ۱۰۸۵ میلادی

در این سال غزالی به لشکرگاه ملکشاه سلجوقی که در نزدیکی نیشابور واقع بود راه یافت و به خدمت همولایتی سیاستمدار خود خواجه نظام الملك طوسی پیوست.

در محضر این وزیر شافعی مذهب و ادب دوست و گوهر شناس بارها با فقیهان و دانشوران به مناظره پرداخت و در هر مورد بر مخالفان عقيده و اندیشه خویش پیروز گشت

دیری نپایید که خواجه نظام الملك با اشتیاق به حمایتش برخاست و در بزرگداشت وی کوشید تا آنجا که اور را «زین الدین» و «شرف الائمه» لقب داد و به استادی نظامیه بغداد برگزید.

آغاز استادی در نظامیه بغداد

(۴۸۴ هجری ق = ۱۰۹۱ میلادی)

غزالی در سال 484 هـ ق از طوس از راه اصفهان، رهسپار بغداد شد مردم این شهر مقدمش را بگرامی پذیرا شدند.

او خیلی زود زبانزد خاص و عام گردید در محافل علمی از نبوغ سرشار و دانش بسیارش داستانها گفتند و کاروانیانی که از بغداد رهسپار شرق و غرب میشدند برای مردم شهرهای سرراه از نبوغ و هوشیاری وی حکایتها روایت می کردند تا آنکه حشمت و شوکتش به پایه ای رسید که حتی در امیران و پادشاهان و وزیران معاصر خود اثر گذاشت.

در سال 487 هجری او یکی از بزرگانی بود که با عنوان حجة الاسلامی و استاد برگزیده نظامیه بغداد در مراسم نصب المستظهر بالله بيست و هشتمین خلیفه عباسی – برمسند خلافت شرکت جست و با وی بیعت کرد.

خودش در نامه ای که به سال ۵۰۴ هجری در پاسخ نظام الدین احمد نوشته است، ضمن ابراز ندامت از زندگی جنجالی و اشرافی گذشته خویش چنین می نگارد در بغداد از مناظره کردن چاره نباشد و از سلام دارالخلافه امتناع نتوان کرد.»

دوران مردم گریزی غزالی

(۴۸۸ هجری ق = ۱۰۹۴ میلادی)

پس از آنکه در بغداد به اوج شوکت و شهرت رسید، و در میان خاص و عام مقامی برتر از همه پیدا کرد دریافت که از این راه نمی توان به آسایش و آرامش روحی رسید.

پس از تردید بسیار سرانجام دنباله رو صوفيان وارسته بی نام و نشان شد به بهانه زیارت کعبه از بغداد بیرون رفت، چندی با گمنامی به جهانگردی پرداخت و سالها در حجاز و شام و فلسطین با خویشتن خویش به خلوت نشست تا داروی درد درونی خود را پیدا کند.

بازگشت غزالی به دیار خود

(۵۰۳ هجری ق = ۱۱۰۹ میلادی)

پس از آنکه وسوسه نامردمان در دل سلطان سنجر اثر گذاشت این پادشاه کس فرستاد و حجة الاسلام را که در زادگاه خود، طابران طوس به تعلیم و عبادت سرگرم بود به لشکرگاه خویش تروغ – نزديك مشهد امروز ـ فرا خواند.

غـزالی چون دریافت که در کف شیر نر خونخواره ای قرار گرفته و از رفتن چاره نیست بهانه آورد و با نامه ای استادانه خشم سلطان سنجر را فرو نشانید.

آمادگی غزالی برای سفر آخرت

۵۰۴ هجری ق = ۱۱۱۰ میلادی

پس از درگذشت شمس الاسلام کیا امام هراسی ( هرازی) طبری فقیه شافعی و استاد نظامیه بغداد که او نیز از شاگردان برگزیده امام الحرمین* و همدرس غزالی بوده است به اشارت خلیفه عباسی و سلطان سلجوقی، وزیر عراق ضياء الملك احمد فرزند خواجه نظام الملك به وزیر خراسان صدر الدین محمد فرزند فخرا الملک نامه ای نوشت که غزالی را با نوازش و دلجویی به بغداد بازگرداند تا شاگردان مدرسه نظامیه از نابسامانی نجات یابند. ولی غزالی وارسته و دست از همه چیز شسته تسلیم نشد

پیوستن غزالی به جاودانگان

۵۰۵ هجری ق = ۱۱۱۱ میلادی

مرتضی زبیدی نویسنده بزرگترین شرح بر احیاء علوم الدین، پایان زندگی غزالی را در مقدمه خویش بر شرح احیاء با نقل گفته های دیگران نيك نگاشته است که ترجمه بخش اول آن چنین است:

گفته اند که اوقات خود را پیوسته به تلاوت قرآن و همنشینی با صاحبدلان و گزاردن نماز مشغول میداشت تا جمادی الآخر سال 505 فرا رسید احمد غزالی، برادر حجة الاسلام گفته است:

«روز دوشنبه به هنگام صبح، برادرم وضو ساخت و نماز گزارد و گفت: کفن مرا بیاورید، آوردند. گرفت و بوسید و بردیده نهاد و گفت: “سمعاً وطاعة للدخول على الملك آنگاه پای خویش را در جهت قبله در از کرد و پیش از برآمدن خورشید راهی بهشت گردید.

---

آثار امام محمد غزالی

غزالی دهها کتاب و رساله در علوم مختلف نگاشته است که مهمترین آنها را میتوان بدین ترتیب نام برد

• کیمیای سعادت در تصوف به فارسی
• نصیحت الملوک در تصوف به فارسی
• زاد آخرت به فارسی
• مقاصد الفلاسفه (در فلسفه)
• تهافت الفلاسفه (در کلام)
• معیار العلم فی فن المنطق (در منطق)
• احیاء علوم الدین (در تصوف و اخلاق)
• بدایةالهدایة (در اخلاق)
• مشکاةالانوار (در تصوف)