کتاب تهران قدیم اثری تاریخی از استاد سعید نفیسی نویسنده، مورخ ایرانی است که در آن تاریخچه ایجاد محلات و بناهای معروف تهران نگاشته شده است

استاد نفیسی برای ماندگار ماندن تاریخ شکل گیری تهران ، این کتاب را به صورت مصور و با ارائه عکس هایی از این شهر در دوره های مختلف منتشر کرده است.

کتاب به صورت گفتگویی میان افراد خانواده آقای نیک سرشت و با دوست قدیمیش آقای دستان که دبیر یکی از دبیرستان های تهران است روایت می شود.

آقای دستان میهمان خانواده نیک سرشت است و افراد خانواده بحث را به تاریخ ایران و پس از آن تاریخ تهران میکشانند و در گفتگویی ضمن ارائه اطلاعات خود ، سوالاتی هم از آقای دستان می پرسند که در بین این گفت و شنودها ، خواننده به تدریج با تاریخچه شهر و محلات و بناهای تاریخ آشنا می شود.

تصویری از تهران بر اساس کتاب تهران قدیم

تهران قدیم پنج محله داشت:

• عودلاجان
• سنگلج
• بازار
• چاله میدان
• محله دولت

محله سنگلج که بخش اعظم و عمده آن را امروزه پارک شهر تشکیل می‌دهد، در گذشته یکی از مراکز مهم سیاسی بود و با اینکه در حال حاضر تقریباً از بین رفته ولی هنوز اشتهار تاریخی خود را از دست نداده است.

چاله حصار یکی دیگر از محلات جنوب تهران بود که چون آن را خاکبرداری و خاکش را به مصرف حصار کشی شهر رسانده بودند، مقدار زیادی چاله گود مانند داشت، بعدها برای تخلیه زباله‌های شهر از آنجا استفاده می‌کردند.

چاله میدان نیز که قبلا در دوره صفویه خاک آن را به مصرف حصارکشی تهران رسانده بودند، وضعی تقریباً مشابه چاله حصار داشت و محل تخیله زباله شهر به حساب می‌آمد، این محله محدود به جنوب بازار چهل تن و امامزاده سید اسماعیل و میدان مال فروش‌ها، میدان امین السلطان، گمرک، خانی آباد، دروازه غار و پاقاپوق (اعدام) بود.

تصاویری از کتاب تهران قدیم

کتاب دیگری در مورد به صورت مبسوط به تاریخ تهران قدیم پرداخته است مجموعه پنج جلدی “طهران قدیم” نوشته مورخ و پژوهشگر شهیر کشور، جعفر شهری باف است که با جزییاتی چشم گیر و منحصر به فرد و امانتدارانه به تبیین حال و هوا و فضای تهران از دریچه ی تاریخ می پردازد.

شهری باف در کتاب مذکور به «مردم و آنچه به توده و اجتماع و اکثریت» مردم مربوط بوده است، می پردازد و با نگاهی تیز و انتقادی اوضاع و احوال و کم و کیف کسب و کار، داد و ستد، معاشرت، مسکن و مأوا، رفتار و گفتار، عیش و عزا، عادات و آداب، سنن و معتقدات و گرایش های مردم را در پنجاه سال پیش ترسیم می کند.

او در مقدمه ی کتاب به خواننده خود اطمینان می دهد که تمام مطالب نگارشته شده، بر اساس واقعیت بوده و هیچ خدشه ای به صحت مطالب وارد نیست.

در رمان شکر تلخ نوشته جعفر شهری باف هم ضمن روایت داستانی جذاب ، محلات و خیابان های معروف طهران قدیم در سال های  1294 تا 1306 هـ. ش معرفی شده است

مختصری در باره استاد سعید نفیسی

سعید نفیسی ، Saeed Nafisi فرزند میرزا علی‌اکبر ناظم‌الاطبا (معروف به “ناظم‌الاطباء کرمانی”) و از اَحفاد حکیم نفیس بن عوض کرمانی (طبیب نامدار ایران در قرن نهم هجری) در ۱۸ خرداد ۱۲۷۴ خورشیدی در تهران به دنیا آمد.

تحصیلات سه‌سالهٔ ابتدایی را در مدرسهٔ شرف، یکی از نخستین مدارس جدید که پدرش تأسیس کرده بود گذراند و تحصیلات متوسطه را در مدرسهٔ علمیه، تنها مدرسه‌ای که دورهٔ متوسطه داشت، در بهار ۱۲۸۸ در تهران به پایان رساند.

پانزده ساله بود که برادر بزرگترش دکتر اکبر مؤدب نفیسی او را برای ادامهٔ تحصیل به اروپا برد. نفیسی تحصیلات خود را در شهر نوشاتل سوئیس و دانشگاه پاریس انجام داد و در سال ۱۲۹۷ به ایران بازگشت.

سعید نفیسی ابتدا در دبیرستان‌های تهران به تدریس زبان فرانسه پرداخت و بعد در وزارت فواید عامه مشغول خدمت شد.

در سال ۱۲۹۷ به گروه نویسندگان مجلهٔ دانشکده پیوست و در مدت یک سالهٔ فعالیت این مجله با ملک‌الشعرا بهار همکاری داشت.

در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به خدمت وزارت فرهنگ درآمد و علاوه بر تدریس زبان فرانسه در دبیرستان‌ها، به کار آموزش در مدارس علوم سیاسی، دارالفنون، مدرسه عالی تجارت و مدرسه صنعتی پرداخت.

سعید نفیسی در سال‌های بعد به تدریس در دانشکده‌های حقوق و ادبیات پرداخت و به عضویت فرهنگستان ایران درآمد.

وی از آغاز بنیانِ دانشگاه تهران در جایگاه استاد دانشکدهٔ حقوق و پس از آن، به استادی دانشکدهٔ ادبیات برگزیده شد.

نفیسی از هموندان پیوستهٔ فرهنگستان بود و چندی در دانشگاه‌های کابل و شهرهایی چون دهلی، کلکته، دانشگاه‌های قاهره و بیروت به آموزش پرداخت.

تسلط سعید نفیسی به تاریخ و ادبیات ایران، باعث شده بود تا آثار تازه و پژوهشی پدید آورد و تعداد بسیاری از متن‌های منثور و منظوم فارسی را به شیوه‌ای علمی منتشر کند و از گمنامی بیرون آورد.

کتابخانه شخصی و کم‌مانندی که به مرور زمان فراهم ساخته بود به او این امکان را می‌داد که به مهم‌ترین مآخذ تاریخی و ادبی دسترسی داشته باشد.

دکتر صادق رضازاده شفق دربارهٔ سعید نفیسی می‌نویسد: «من در تمام مدت شناسایی او حیران کار و کوشش او بودم.

می‌توانم بگویم که در همه عمر مردی در کتاب‌دوستی و مطالعه و فراوان‌نویسی و کنجکاوی ادبی مانند او ندیدم… در عین فراوان‌نویسی تندنویس هم بود و اگر قلم برمی‌داشت مدتی نگذشته مقاله‌ای وافی و مطالبی کافی به رشته تحریر می‌کشید…

در هر صورت این گونه ثمربخشی حیرت‌آور از نفیسی عجب نیست و در این کار هیچ‌یک از نویسندگان و مؤلفان زمان ما به پایه او نمی‌رسد و باید او را از حیث تعداد آثار با امثال یاقوت حموی یا ابوعلی سینا یا غزالی، و از متأخرین با مؤلف ناسخ‌التواریخ مقایسه کرد…

تندنویسی او خود استعداد نادری بود که من در همه عمر بر او ثانی ندیدم. قلم در لای انگشتان باریک او ساز سیال و سیار و منبع فیاضی بود که ایست نداشت و اگر آغاز به نوشتن می‌کرد ساعتی نمی‌گذشت که ستون‌ها و صحیفه‌هایی مشحون از عبارات شایان و فارسی استوار روان روی میز تحریر پخش می‌گشت و شخص آنچه را که سحر قلم عنوان داده‌اند به چشم می‌دید.

وی از بنیانگذاران مکتب نثر دانشگاهی است که از جمله ویژگی این نثر پیراستگی عبارات در لفظ و معنا بوده، به طوری که نویسنده می­کوشید، اندیشه خود را چنان ساده بیان کند که عبارات او از هر گونه پیچیدگی دور بماند و به جای زیورهای بیهوده لفظی، از استحکام دستوری بهره بگیرد.

سعید نفیسی را معمار نثر جدید معاصر ایران نامیده‌اند و این تبحر و چیرگی، ناشی از احاطه کامل وی به زبان‌های یونانی، لاتین، فرانسه، روسی، اردو، پشتو، عربی و فارسی می‌باشد.

ترجمه‌های کم‌نظیر استاد از زبان‌های بیگانه دارای معروفیت خاصی می‌باشد.

بزرگترین خدمت استاد به زبان و ادب و فرهنگ فارسی، تصحیح و تنقیح متون قدیمی است که از گوشه‌های کتابخانه‌های جهان بیرون کشیده و روی آنها با جدیت تمام کار کرده و به صورت کتاب عرضه داشته است.

یکی از افتخارات استاد نفیسی، احیا و بنیانگذاری شیوه داستان‌نویسی تاریخ است که در آنها روح وطن پرستی و سلحشوری و قهرمانی را تقویت کرده، جوانان ایران زمین را به حب وطن و حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور فرا می‌خواند.”

آثار سعید نفیسی

• گلچینی از دیوان سعید نفیسی
• بازنویسی و تصحیح شاهنامه جلدهای اول – ۷ و ۸ و ۹ و۱۰
• آخرین یادگار نادر شاه
• فرنگیس
• ستار گان سیاه (مجموعه داستان)
• ماه نخشب (مجموعه داستان)
• آتش های نهفته (یا حساب‌ها درنیامد)
• نیمه راه بهشت (داستان)
• تاریخ ادبیات روسی
• نمونه‌ای از آثار پوشکین
• ترجمه نایب چاپارخانه، اثر پوشکین
• به یاد ماکسیم گورکی
• زندگی و کار و هنر ماکسیم گورکی (با چند داستان دیگر)
• ترجمه ایلیاد، اثر هومر
• ترجمه ادیسه، اثر هو مر
• ترجمه پل و ویرژینی، اثر برناردن دوسن پیر
• ترجمه رمان آرزوهای برباد رفته، اثرانوره دو بالزاک
• رباعیات حکیم عمر خیام
• رباعیات بابا افضل کاشانی
• پندنامه انوشیروان از بدایعی بلخی
• نصیحت نامه (قابوسنامه)
• منتخب قابوسنامه
• سام‌نامه، خواجوی کرمانی
• سیرالعباد الی المعاد، سنایی غزنوی
• دیوان مقطعات و رباعیات ابن یمین
• دیوان لامعی گرگانی
• دیوان قصاید و غزلیات عطار نیشابوری
• دیوان قصاید و غزلیات معین الدین جنید شیرازی
• دیوان ازرقی هروی
• دیوان قاسم انوار
• دیوان هلالی جُغَتایی
• دیوان انوری
• دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی
• گلستان سعدی شیرازی
• دستورالوزرا، خواندمیر
• کلیات عراقی
• لباب الباب
• شیخ زاهد گیلانی
• یزدگرد سوم
• خاندان طاهریان
• مدرسه نظامیه بغداد
• یشرفتهای ایران در دوره پهلوی
• درفش ایران و شیر و خورشید
• بابک خرم دین، دلاور آذربایجان
• بحرین، حقوق ۱۷۰۰ساله ایران
• تاریخ اجتماعی قرون معاصر
• تاریخ بیمارستانهای ایران
• تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر
• تاریخ تمدن ایران ساسانی
• تاریخ شهریاری رضا شاه پهلوی
• تاریخ اجتماعی ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان
• تاریخ اجتماعی دوران پیش از تاریخ و آغاز تاریخ
• تاریخ مسعودی (معروف به تاریخ بیهقی)، سه جلد
• در پیرامون تاریخ بیهقی ۱۳۴۲ (دو جلد اول).
• تاریخ مسیحیت در ایران
• فرهنگ فرانسه فارسی (دو جلد)
• فرهنگ نامه پارسی، (جلد اول).
• فرهنگ نفیسی (فرنودسار) تألیف علی اکبرناظم الاطباء(۵جلد)
• فرهنگ فارسی جیبی