کتاب صوتی سفرنامه ناصر خسرو

کتاب صوتی سفرنامه ناصر خسرو قبادیانی یکی از بهترین کتاب های نثر فارسی است که ماجرای مسافرت هفت ساله او را به مکه و از طریق سرزمین های ایران، ارمنستان، ترکیه، سوریه، لبنان، فلسطین، مصر، سودان و حجاز با ذکر جزییات به نثری ساده و ساده نگاشته است

شرح مختصر کتاب صوتی سفرنامه ناصر خسرو

ناصر خسرو قبادیانی حکیم، فیلسوف،نویسنده و یکی از شاعران مشهور قرن پنجم هـ.ق است که آثار برجسته ای به نظم و نثر از او باقیمانده و سفرنامه ناصر خسرو یکی از کتاب های گرانقدر نثر فارسی کهن است.

ناصر خسرو قبل از مسافرت به مکه در دوران حکومت سلیمان چغری بیک بر خراسان (برادر طغرل بیک سلجوقی) مدتی به کارهای دیوانی مشغول بوده است

او چنانکه خود می نویسد:

در سال ٤٣٧ هـ.قمری در جوزجان (شهری در شمال افغانستان امروزی) خوابی دیده است که کسی او را از خوردن شراب که بدان مداومت داشته است منع کرده و بطلب چیزی که خِرَد و هوش را بیفزاید وادار و او را به سفر مکه تشویق نموده است

با این خواب، از خواب غفلت بیدار شده و نوشیدن شراب را ترک کرده و روز پنجشنبه ششم جمادی الآخر سال ٤٣٧ ( دی ماه 410 خورشیدی) عزم سفر کرده است.

او ابتدا از بلخ به مرو رفته و از شغل دیوانی که بر عهده داشته، استعفاء داده و به جز اندکی از ضروریات زندگی، از تمام دار و ندار خود دست برداشته است.

بر اساس سفرنامه ناصر خسرو ، او ماجرای مسافرتش را در بیست و سوم شعبان سال ٤٣٧ هـ.ق از مرو شروع کرده و پس از گذشت هفت سال در تاریخ بیست و ششم جمادى الآخرة سال 444 هـ.قمری در بلخ به پایان رسانده است.

ناصر خسرو از مدت هفت سال مسافرتش، سه سال را در مصر پایتخت فاطمیان اقامت کرده و در آنجا در دوران المستنصر بالله به مذهب اسماعیلی گروید و از مصر چهار بار به زیارت کعبه رفت.

شهرهای حرکت ناصر خسرو به ترتیب

• شروع سفر: مرو

• نیشابور
• دامغان
• سمنان
• دیلم
• قزوین
• سراب
• تبریز
• اخلاط (شهری در آناتولی ترکیه)
• بتلیس (استان بدلیس ترکیه)
• میافارقین (در استان دیار بکر ترکیه)
• آمد (Amed در دیار بکر)
• حران (در جنوب ترکیه و در بین النهرین)
• سروج (سهری در سوریه)
• حلب (سوریه)
• معرة النعمان (در استان ادلب سوریه)
• طرابلس (در لبنان کنونی)
• صور (در لبنان کنونی)
• صیدا (در لبنان کنونی)
• عکا (در اسرائیل فعلی)
• حیفا (در اسرائیل فعلی)
• بیت المقدس
• اسکندریه (مصر)
• قاهره
• قلزم (مصر و در ساحل رود نیل)
• قیروان (تونس)
• سودان
• مدینه
• مکه
• طائف
• یمامه (شمال شرقی عربستان)
• بصره
• مهروبان (بندر باستانی از توابع هندیجان فعلی)
• ارجان (بهبهان کنونی)
• اصفهان
• نائین
• طبس
• قائن
• سرخس

• پایان سفر: بلخ

زمانبندی سفرها در کتاب صوتی سفرنامه ناصر خسرو

• شروع سفر: در بیست و سوم شعبان سال ٤٣٧ هـ.ق از مرو

• ورود به نیشابور: یازدهم شوال ٤٣٧ و بیست روز اقامت در آنجا

• سفر به سوی تبریز: دوم ذی القعده ٤٣٧ باتفاق خواجه موفق از راه سمنان، ری، قزوین به آذربایجان رفته و در تبریز قطران شاعر را دیده است.

• سفر به سوریه از طریق ترکیه فعلی : از مسیر اخلاط (شهری در آناتولی ترکیه)، بطلیس (استان بدلیس ترکیه)، میافارقین (در استان دیار بکر ترکیه) و به آمد (Amed در دیار بکر) و حران (در جنوب ترکیه و در بین النهرین) از طریق سروج (شهری در سوریه) وارد سوریه شد

• سفر به بیت المقدس: از معرة النعمان ( در استان ادلب سوریه) براه طرابلس و صيدا به فلسطین رفته و در پنجم ماه رمضان ٤٣٨ وارد بيت المقدس شده و دو ماه در آنجا اقامت کرد

• سفر اول به مکه: نیمۀ ذی القعده ٤٣٨ به مکه سفر کرده نموده و به مکه رفته و پس از ادای حج دوباره به قدس برگشته و در پنجم محرم ٤٣٩ وارد آنجا شده است.

• سفر به مصر: از راه خشکی به طینه و از آنجا با کشتی به تونس و از تونس به مصر رفت

• سفر دوم به مکه :ذى القعده سال ٤٣٩ مرتبه دوم بعزم زیارت مکه براه مدینه از مصر حرکت نموده و بعد از زیارت مدینه در ششم ذی الحجه بمكه رسیده و بمناسبت قحطی که آن سال در مکه بوده است چندان توقف نکرده و بلافاصله راه مصر را پیش گرفته و بعد از دو ماه و نیم تمام یعنی هفتاد و پنج روزه بمصر رسیده است.

• سفر سوم به مکه: در سال ٤٤٠ هـ.ق ناصر خسرو بهمراهی قاضی عبدالله از طرف خلیفه فاطمی حامل پوشش حرم بوده است مرتبۀ سوم به مکه رفته و پس از موسم حج باز به مصر برگشته

• سفر چهارم به مکه: آخرین مرتبه در ١٤ ذی الحجه مرتبه چهارم بمکه وارد شده و قریب ششماه در حرم مجاور بوده است

• مسیر بازگشت به وطن: در نوزدهم ذی الحجه سال ٤٤٢ بطائف رفته و از آنجا به تهامه و یمن (که تحت اداره اخلاف ابوسعید قرمطی بوده) رفته و پس از کمی توقف به سوی بصره حرکت کرده است

• سفر به بصره : در بیستم شعبان سال ٤٤٣ ه.قمری وارد بصره شده و قریب دو ماه یعنی تا نیمۀ شوال سال مذکور در همانجا اقامت نموده است

• سفر به سوی اصفهان: از بصره با کشتی وارد بندر مهروبان (شهری باستانی از توابع هندیجان فعلی) و از آنجا به ارجان (بهبهان امروز) رفته و اول محرم سال ٤٤٤ هـ.قمری از آنجا حرکت کرده و هشتم صفر به اصفهان رسیده و بیست روز هم در آنجا مانده است

• حرکت به سوی بلخ و پایان سفر : از اصفهان و از مسیر ائین و تون و قائن و سرخس در بیست و ششم جمادى الآخرة به زادگاهش وارد بلخ باز میگردد

کتاب صوتی سفرنامه ناصر خسرو با دو اجرای متفاوت تقدیم دوستداران ادبیات کهن فارسی میگردد

1-اجرای اول به مدت 7 ساعت فایل mp3 در یک فایل زیپ به حجم 134Mb

• متن سفرنامه به مدت 5 ساعت فایل صوتی mp3
• معنی واژه ها و کلمات و شرح نام ها و مکانها به مدت 2 ساعت

2-اجرای دوم به مدت 6 ساعت فایل mp3 در یک فایل زیپ به حجم 160Mb

---

نقد و بررسی سفرنامه ناصر خسرو

ناصر خسرو در این سفر گرفتار مصائب فوق العاده شده و سختی بسیار کشیده و در آن بیابانهای بی آب و علف میان اعراب بادیه نشین همیشه در مخاطره و بیم بوده و از خوردن سوسمار بباردرختان که شبیه دانه ماش بوده است پناه برده و در موقعی فلج نام در وسط بیابانی که از هر طرف دویست فرسنگ دور از آبادانی بوده است چهار ماه لَنگ نموده و این مدت را بخوردن خرما زیسته و راهها پیموده است

مردم آنجا ها سالی یکمرتبه روی آب نمی دیده اند، خلاصه با وضع بسیار غریبی به بصره رسیده چنانکه خود مینویسد:

چون بآنجا رسیدیم از برهنگی و عاجزی به دیوانگان مانده بودیم و سه ما بود که موی سر باز نکرده بودیم و خواستم که در گرمابه روم باشد که گرم شوم که هوا سرد بود و جامه نبود من و برادرم هر يك با لنگی کهنه پوشیده بودیم و پلاس پاره ای در پشت بسته از سرما گفتم اکنون ما را که در حمام گذارد؟

خُرجینَکی بود که کتاب در آن می نهادم، بفروختم و از بهای آن چند دِرَم سیاه در کاغذی کردم که به گرمابه بان دهم تا باشد که ما کمی زیادت تر در گرما به بگذارد که شوخ {چرک} از خود باز کنیم
چون آن درم ها پیش او نهادم در نگریست، پنداشت که ما دیوانه ایم، گفت بروید که هم اکنون مردم از گرما به بیرون می آیند و نگذاشت، از آنجا با خجالت بیرون آمدیم و بشتاب برفتیم، کودکان بر دَرِ گرمابه بازی میکردند پنداشتند که ما دیوانگانیم، در پی ما افتادند و سنگ میانداختند و بانگ میکردند، ما به گوشه ای باز شدیم و بتعجب بر کار دنیا مینگرستیم ».

ظاهراً رنج و مشقت این مسافرت که هفت سال تمام طول داشته است اثر بسیار غریبی در روح و روان و مزاج ناصر خسرو گذاشته است، به همین سبب او را در وطن خود بکلی جور دیگر می یابیم یعنی مثل اینکه از تمام دنیا دست شسته و خود را به کلی وقف مجادلات مذهبی کرده و یک داعی و مبلغ آتشین خلفای فاطمی مصر شده است

شایان ذکر است که ناصر خسرو در نوشته ها و اشعار خود بهیچوجه اسمی از اسماعیلیه نبرده بلکه همیشه خود را فاطمی و یا «حجت خراسان” یا اینکه تنها «حجت» مینامد

بهر صورت پس از بازگشت ناصر خسرو به میهن، عقیده جدید او که با يك حرارت فوق العاده شروع بترویج و انتشار آن کرده بود، کلا بر خلاف میل و مصلحت امرای خراسان و برضد عقاید طایفهٔ علمای اهل سنت بود

بدین جهت خوشایند امرای خراسان که فرمانبردار ظاهری خلفای بغداد بودند و خود را مولی امیر المؤمنین مینامیدند نیامد و آنان از پیشرفت، نفوذ و رواج عقیده فاطمیون مصر بسیار هراسناک بودند و همین سبب شد که ناصر خسرو بعد از مدت بسیار کمی مجبور به ترك خانه و دیار خود شد یعنی تبعیدش کردند و شاید تبعید او به امر و اشاره خلیفه بغداد بوده است.