اتابكان و خوارزمشاهيان

علاقه مندی
ارسال به...
8 رای
1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars
4,50/5
Loading...
اتابكان و خوارزمشاهيان
hiword.ir 7016بازدید , , 9 تیر 1399 بدون دیدگاه مشاهده محصول

اتابكان و خوارزمشاهيان| ترتيب اداره مملكت پهناور ايران ( بعد از خارج شدن از استيلاي عربها ) ، به صورتي درآمد كه ولايتهاي ايران ،‌كمابيش به حالت نيمه مستقل امور خود را انجام مي دادند.

اين ترتيب حكومت، به خصوص در اواخر عصر غزنوي و در تمام دوره سلجوقي به صورت چشمگيری توسعه و گسترش يافت.معروفترين اتابكان در تاريخ ايران ، اتابكان و خوارزمشاهيان بودند .

اصولا”‌بعد از اسلام ( به ویژه در زمان غزنويان ) ، حكام خوارزم همان عنوان پيش از اسلام خود ، يعني خوارزمشاه را به دنبال نام خود داشتند

در باره پادشاهان سلجوقی

تركمانان سلجوقي به سبب وسعت ممالكي كه به دست آورده بودند ، اداره آن را از حالت تمركز خارج ساختند ، ( به خصوص كه خود نيز پايتخت ثابت نداشتند )‌.

سلجوقيان به تناسب رعايت اوضاع زمان ،‌نيشابور مرو ، ‌اصفهان و اندك زماني نيز ، بغداد را پايتخت خويش قرار دادند

البته ، اين غير از موقيعت سلجوقيان كرمان و سلجوقيان آناتولي است كه هر كدام پايتختهاي خاص خود را داشتند ( اگر چه ،‌آن نيز به نوبه خود متغير بود).

به عنوان مثال ،‌سلجوقيان كرمان هفت ماه گرم از سال را در كرمان ( بردسير )‌ و پنچ ماه سرد را در جيرفت ( قمادين ) مي گذراندند كه تا پايتخت زمستاني ، بيش از چهل فرسنگ ( 240 كيلومتر ) فاصله داشت .

نقشه ایران در زمان سلجوقیان

نقشه ایران در زمان سلجوقیان

  • 1-اران
  • 2-دریای خزر
  • 3-دریای طبرستان
  • 4-آذربایجان
  • 5-ارمنستان
  • 6-خوارزم
  • 7-قراخانیان ترک نژاد
  • 8- آران ها یا آلان ها (پسر عموهای ایرانی نژاد ارانی که بیابانگرد بودند)
  • زمان: حدود 950 سال پیش
  • دوران حکومت: 429 تا 590 هجری قمری (1037 تا 1193 میلادی)
  • مدت حکومت: 156 سال
  • متوسط مساحت: 5 میلیون کیلو متر مربع (به هنگام اوج قدرت از 6/5 میلیون تجاوز می کرد)

پادشاهان سلجوقي ، اصولا” در دربار خود ريش سفيدان و مربياني داشتند كه در اداره مملكت با آنان مشورت مي كردند . بعضي از اين افراد “ اتابك ” (معلم يا مربي) بعضي اميرزادگان سلجوقي نيز بودند.

براي اداره ولايتهاي دور دست گاهي بعضي از اين اتابكان را مامور مي ساختند، چنانكه طغتكين پسر تاج الدوله تتش را در سال 479 ه.ق. مامور دمشق ساختند و عماد الدين زنگي ( از غلام زادگان سلطان ملكشاه سلجوقي ) ماموريت موصل را يافت .

همچنين ، ايلدگز ( اتابك ارسلان شاه سلجوقي ) به آذربايجان رفت ، وسلغز به فارس و اتابك مويد الدين آي آبه به نيشابور و اتابك سام و عزالدين لنگر به يزد فرستاده شدند .

بيشتر اين اتابكان موقيعت خود را تا زمان حمله مغول به ايران حفظ كرده بودند و بعضي از آنان ،‌مانند اتابكان فارس و اتابكان آذربايجان ،‌بعد از مغول نيز تا سالها در ولايتهاي مذكور حكومت داشتند.

مهمترين و معروفترين اين اتابكان ،‌اتابكان خوارزم بودند كه به خوارزمشاهان و خوارزمشاهيه نيز شهرت يافته اند .

خوارزم ، كه در كتيبه هاي هخامنشي به صورت هوارزميا و بعد از اسلام به صورت خوراسميه نيز آمده است، نام ناحيتي است در سفلاي جيحون. حدود آن ناحيه از حوالي درياچه آرال تا سواحل درياچه خزر و نواحي ابيورد ،‌از شرق در تمام سواحل سيحون ، ادامه مي يافت و پايتخت آن خوارزم خوانده مي شد .

اين منطقه نزديك درياچه آرال وشامل دو قسمت بوده است : قسمت شرقي (‌كث ) ‌كه معمولا” ترك نشين بود و قسمت غربي رودخانه كه اورگنج خوانده مي شد و فارس زبانان در آنجا ساكن بودند .

پهناي رودخانه جيحون در اين نواحي گاهي به دو فرسنگ مي رسيد .اين دو شهر در زمان حمله مغول بيشتر به صورت ويرانه درآمدند .

دانلود کتاب صوتی تاریخ ایران پس از اسلام

اتابكان خوارزمشاهی

معروفترين اتابكان در تاريخ ايران، اتابكان خوارزمشاهي بودند. اصولا”‌بعد از اسلام ( به خصوص در زمان غزنويان )، حكام خوارزم همان عنوان پيش از اسلام خود، يعني خوارزمشاه ر ابه دنبال نام خود داشتند، چنانكه آلتون تاش در زمان سلطان محمود كه حاجب بزرگ او بود و حكومت خوارزم را يافت به همين لقب ملقب گرديد .

پیش از او نيز مامون و علی بن مامون ومامون بن محمد ، همين عنوان را داشتند .

این مطلب را هم ببینید
کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر نوشته یوال نوح هراری

در روزگار سلجوقيان ، انوشتكين غرجه ( كه طشت دار سلاطين سلجوقي بود ) به اشاره سلطان ملكشاه سلجوقي به امارت ولايت خوارزم منصوب شد ( 470 ه.ق.) و در واقع ، خراج ولايت خوارزم مخصوص طشت خانه سلجوقيان بود .

در سال 490 ه.ق. قطب الدين محمد – ازاولاد انوشتكين غرجه – به تاييد امير حبشي ( پسر آلتون تاش حكمران خراسان ) به سمت خوارزمشاهي معين شد . او تا سال 522 ه.ق. عنوان حكومت خوارزمشاه را به خود اختصاص داد .

پسر او ، اتسز ( اتسز = نميرا ،آنكه بايد زنده بماند ) با لقب علاء الدوله هم اين سمت را به ارث يافت .

او با سبطان سنجر پادشاه مقتدر سلجوقي در گيري پيدا كرد و سلطان سنجر ( در سالهاي 533 ، 536 و 542 ه.ق. ) سه بار ناچار شد به خوارزم لشكر كشي كند.

هر چند در هر سه بار اتسز مغلوب شد ،‌ اما به علت عذر خواهي مورد بخشش قرار گرفت و به دليل ضعف سلطان ، در كار خود ابقاء شد .

بعد از اين تاريخ هم كه سلطان سنجر گرفتار شورشهاي داخلي و حملات قراختاييان و غزها در شرق ايران بود ،‌ ديگر فرصت نيافت به خوارزم لشگر كشي كند.

از اين پس ،‌حكومت خوارزمشاهيان در حوزه اي وسيع به صورت مستقل ادامه يافت .

بعد از مرگ اتسز ، پسر او – ايل ارسلان – به حكومت رسيد ( 551 ه.ق. )‌. سپس سلطانشاه – فرزند ايل ارسلان – چند صباحي حكم راند ( 568 ه.ق. ) تااينكه برادرش – علاء الدين تكش – او را از خوارزم بيرون راند و خود مستقيما” خوارزمشاه شد .

علاء الدين در سال 569 ه.ق. با مويد الدين آي آبه ( اتابك نيشابور ) به جنگ پرداخت و او را به قتل رساند .طغانشاه – فرزند مويد الدين – هر چند در نيشابور به حكومت نشست ، اما هميشه مورد حمله خوارزمشاهيان قرار داشت. سرانجام ، طغانشاه از ملك دينار غز شكست خورد و حكومت مويديه در نيشابور پايان يافت .

جنگهاي معروف علاء الدين تكش

نخستين در نيشابور با سلطانشاه برادرش( 585 ه.ق. ) و بار ديگر ،‌جنگ او با برادر در مرو ( 589 ه.ق.) صورت گرفت

لشگر كشي ديگر او به بخارا براي سركوبي تركان قبچاقي ( 591 ه.ق .)‌انجام شد.

هر چند سپاهيان او به علت گرما و تشنگي اغلب هلاك شده و سلطان شكست خورده برگشته است .

جنگ ديگر او در سال (590 ه.ق.) با سلجوقيان عراق بود كه در حوالي ري با طغرل سوم ( آخرين پادشاه سلجوقي ) جنگيد و او را شكست داد.

خوارزمشاه پس از آن تا همدان نيز پيش رفت . آن گاه ،‌همدان و اصفهان را به قتلغ اينانج سپرد.

در جنگي كه ميان سپاه خليفه و لشكريان خوارزمشاه در حوالي ري و ساوه به سال 591 ه.ق. روي داد ، لشكر خوارزم تا خوار عقب نشستند .

سلطان محمد خوارزمشاه

خوارزمشاه در سال 596 ه.ق. پسر خود تاج الدين شاه – را حاكم اصفهان كرد ، و پسر ديگرش – سلطان محمد را حكومت خراسان داد .

وي در 19 رمضان سال 596 ه.ق. در گذشت . پس از وي سلطان محمد – پسرش – جانشين پدر شد .

در زمان اين پادشاه ، وضع ولايتهاي ايران دچار آشفتگي بود.

كرمان كه به تسلط ملك دينار عز در آمده بود ( اگر چه چند صباحي به تسلط خوارزمشاهيان نيز در آمد ) به علت حملات طوايف شبانكاره و اتابكان فارس ،‌ از حيطه تسلط خوارزمشاهي خارج شد ( 599 ه.ق.) .

سلطان غياث الدين (‌حاكم غور ) به تحريك خليفه ” الناصر لدين الله ” بر خوارزمشاه شوريد و قسمتهايي از خراسان را از آن خود كرد .

همچنين ، به تحريك خليفه ، بعضي روساي اسماعيليه از جمله جلال الدين حسن اسماعيلي در قلاع الموت و رودبار ادعاي خود سري كردند .

اين رفتارها باعث شد تا سلطان محمد خوارزمشاه به فتواي جمعي از علماي ماوراء النهر ،‌نام ناصر خليفه را از خطبه انداخت و فرمان داد كه يكي از سادات حسيني ترمذ را به عنوان خلافت دهند و خطبه به نام او خوانند .

سپس در زمستان سال 614 ه.ق. به همراه سپاهي از طريق همدان عازم جنگ با خليفه عباسي شد.

اما ، سپاهيانش به علت سرماي شديد در اسد آباد همدان دچار تلفات بسيار شدند و چون در شرق ايران آشفتگيهاي پديد آمده بود ، سلطان محمد به مرو بازگشت ( محرم 615 ه.ق. )

حمله مغولان به ایران

سلطان محمد خوارزمشاه از سال 613 ه.ق. گرفتار حملات طوايف مغول در شرق ايران شده بود ، تا اينكه در سال 615 ه.ق. شهر كاشغر به تصرف مغولان در آمد.

این مطلب را هم ببینید
کتاب تاریخ مردم ایران نوشته عبدالحسین زرین کوب

سلطان هر چند خود را به ماوراء النهر رساند ، اما در برابر لشكر مغول قادر به مقاومت نبود و همچنان از برابر آنان مي گريخت.

وي در شوال سال 617 ه.ق. در جزيره ” آبسكون ” ( در درياچه خزر )‌ بيمار شد و درگذشت .

فرزند او جلال الدين منكبرني، كوشش بسيار كرد كه در برابر مغولان نيرويي فراهم آمورد ، اما توفيق نيافت .

او در جنگ پروان ( نزديك كابل ) از لشكر مغول شكست خورد و به سند گريخت .

وي در نزديكي سند از چنگيز شكست ديگري خورد و به دهلي رفت تا شايد از امراي آن ديار كه با خانواده خوارزمشاهي قوم خويش بودند كمك بگيرد.

اما كار او به جايي نرسيد و از طريق كرمان و فارس خود را به اصفهان و آذربايجان رساند

در 28 رمضان سال 627 ه.ق. از سلطان علاء الدين كيقباد ( از سلاجقه روم ) در ارزنجان شكست خورد .

در آذربايجان سپاه مغول به او رسيدند و در ديار بكر ، آخرين جنگ با آنان در گرفت و سلطان شكست خورد .

او از جنگ جان به سلامت برد، اما در ميافارقين به صورتي ناگهاني به دست جمعي از كردان به قتل رسيد ( نيمه شوال سال 628 ه.ق. ) . بدين ترتيب سلسله خوارزمشاهي پايان يافت .

 نقشه ایران در زمان خوارزمشاهیان

نقشه ایران در دوره خوارزمشاهیان

  • 1-اران
  • 2-امیر نشین آذربایجان
  • 3-پادشاهی گرجستان
  • 4-آرانها و آلانها
  • 5-دریای خزر
  • 6-دریای طبرستان (آبسکون)
  • 7-سلجوقیان روم
  • 8-کومان (غزها)
  • زمان:حدود 890 سال پیش
  • دوران حکومت: 490تا 628 هجری قمری (1096 تا 1230 میلادی)
  • مدت حکومت: حدود 134 سال
  • متوسط مساحت: حدود 4 میلیون کیلو متر مربع (در اوج قدرت بیش از 5 میلیون)

اتابكان و خوارزمشاهيان :اتابكان آذربايجان 

  • اتابكان آذربايجان بعد از ايلدگز ، عبارت بودند از :
  • نصر الدين محمد جهان پهلوان ( 568 ه.ق. )
  • مظفر الدين قزل ارسلان ( 582 ه.ق. )
  • نصر الدين ابوبكر ( 587 ه.ق. )
  • مظفر الدين اوزبك ( 607 ه.ق. )
  • و آخرين آنان ، اتابك قزل ارسلان بن اوزبك معروف به اتابك خاموش ( 622 ه.ق. ) او به جلال الدين خوارزمشاه تسليم شد و در الموت به سال 626 ه.ق. در گذشت .

اتابكان و خوارزمشاهيان : اتابكان فارس يا سلغريان 

سنقربن مودود ( كه در خدمت طغرل سلجوقي بود ) به حكومت فارس رسيد و قلعه اصطخر و اشكنواي را مركز حكومت خود قرار داد ( 543 ه.ق.) پس از او ،‌به ترتيب:

  • اتابك زنگي ( 577 ه.ق. )
  • تكله ( 571 ه.ق. )
  • اتابك سعد ( 591 ه.ق. )
  • ابوبكر و محمد ب
  • و آخرين آنان ، ابش خاتون كه از سال 662 ه.ق. تا سال 686 ه.ق. حكومت راند . اين حكومت توسط امراي مغول منقرض شد .

اتابكان و خوارزمشاهيان : اتابكان لرستان

اتابكان لرستان بزرگ يا امراي هزار اسبي ، از حدود سال 543 ه.ق. به حكومت رسيدند .

معروفترين آنان افراسياب بود كه در زمان غازان خان شهرتي داشت . پايتخت آنان ايذج بود و قلمروشان تا حدود بصره و شوشتر و اصفهان توسعه پيدا كرد .

حكومت اين اتابكان در زمان مغولان نيز ادامه داشت . سرانجام ، در زمان تيمور به وسيله ابراهيم بن شاهرخ منقرض شدند ( 827 ه.ق. ).

اتابكان لر كوچك هم كه شهرتي يافتند ،‌محلي متمركز نداشتند و اغلب ييلاق و قشلاق مي كردند .

معروفترين ايشان ، شجاع الدين خورشيد نام داشت ( 580 ه.ق). قلمرو آنان گاهي تا حدود بغداد نيز كشيده مي شد.

كومت آنان تا روزگار صفويه ادامه داشت و بيش از بيست امير داشته اند و در زمان شاه تهماسب صفوي منقرض شدند. ( 949 ه.ق.) .

اتابكان و خوارزمشاهيان : اتابكان شام

اتابكان جزيره و شام با حكومت اتابك عماد الدين زنگي ( پسر آق سنقر ، حاجب يكي از غلامان ملكشاه ) شروع شد . ( 478 ه.ق. ).

او در حلب حكومت يافت و بيشتر در جنگهاي صليبي با مسيحيان در نبرد بود .

پسرانش ، نورالدين محمود و سيف الدين غازي ، سالها در موصل حكومت راندند.

سرانجام ، مغول بر جزيره و شام دست يافت و خاندان زنگي موصل منقرض شد .

اتابكان و خوارزمشاهيان : اتابكان موصل 

اتابكان موصل ،‌معروف به امراي بك تكين ، از جانب عماد الدين زنگي به حكومت سنجار برگزيده شدند و حران ، تكريب و اربل جزو حكومت آنان بود . ( از 539 ه.ق. تا 630 ه.ق. )‌ .

معروفترين آنان ، مظفر الدين كوكبوري نام داشت كه با صلاح الدين ايوبي معاصر بود . حكومت آنان در زمان حمله مغولان خاتمه يافت .

نقشه ایران در زمان ملوک طوایفی اتابکان
8 رای
1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars
4,50/5
Loading...

مقالات و نقدهای مشابه

مشاهده همه

جدیدترین کتاب‌های صوتی

مشاهده همه
دیدگاه ها

لطفا دیدگاهتان را بنویسید

ایمیل شما منتشر نخواهد شد

من ربات نیستم *در حال بارگیری کپچا پلاس ...