فهرست و معرفی کامل جنگ های شاهنامه
فهرست جنگ های شاهنامه فردوسی به طور کامل
شاهنامه فردوسی ، حماسه است و در حماسه اصلیترین کردار جنگ در جلوههای گوناگون آن است. جنگ های شاهنامه فردوسی به اشكال متعدد اتفاق میافتند که به شیوه های مختلف طبقه بندی می شوند
طبقه بندی کلی جنگ های شاهنامه فردوسی
- جنگ انسانها با یکدیگر که یا گروهی یا تن بتن است.
- نبرد انسان با دیوان، اهریمنان، و جادگران که گاه گروهی و گاه تن بتن است.
- جنگ انسان با جانوران چون جنگ با اژدها، کرگدن، شیر، پیل گراز، سیمرغ و کرم که بیشتر به صورت تن بتن انجام میپذیرد.
- نبردی که دد و دام و مرغ و پری در آن به همراهی انسان و برای پیروزی او بر اهريمنان پیکار میکنند.
- جنگ نامردانه که نمونههای اصلی آن شبیخون و جنگ در دژ دشمن، پس از راهیابی به آن به نیرنگ است.
البته میتوان گونههای فرعیتری از جنگ نیز تصور کرد مثلاً جنگ میان مرد و زن که خود شامل جنگ میان پهلوانان مرد وزن و جنگ میان پهلوانان و زنان جادو است.
مسئله مهم این است که این شکل کرداری با آنکه صدها بار در داستان های شاهنامه تکرار میشود باز هم چندان خسته کننده و روان آزار نیست.
البته این از آن روست که هم سراینده با ایجاد تنوع در ارائه جنگها، حالت تکراری بودنشان را تخفیف میدهد و هم چون در داستانهای جداگانه پیش میآیند، خود به خود، در موضع کردارهای نا مکرر قرار میگیرند، بهویژه که بدین طریق قهرمانان نیز جای خود را به یکدیگر میدهند و کرداری که محتوایی مکرر دارد با تحول موضع، قهرمان و دیگر عناصر، کمتر تکراری مینماید.
برای آنکه خوانندگان کثرت جنگ های شاهنامه فردوسی و تنوع آن را بهتر دریابند خواهیم کوشید تا همه جنگهای مندرج در این اثر را به اختصار فهرست کنیم.
فهرست کامل داستان های شاهنامه
دسته بندی داستانهای شاهنامه
دانلود کتاب صوتی شاهنامه با صدای اساتید
داستان های صوتی شاهنامه با بیان ساده
فهرست جنگ های شاهنامه فردوسی
- جنگ ها در پادشاهی کیومرث
- جنگ ها در پادشاهی طهمورث
- نبردها ها در پادشاهی ضحاك
- جنگ در پادشاهی فریدون
- جنگ در پادشاهی منوچهر
- جنگ در پادشاهی نوذر
- نبرد در پادشاهی زوطهماسب
- جنگ در پادشاهی گرشاسب و قباد
- نبرد ها در پادشاهی کیکاووس
- جنگ در پادشاهی کیخسرو
- جنگهای رستم و اکوان دیو
- جنگهای بیژن و منیژه
- جنگهای داستان دوازده رخ
- جنگ در داستان جنگ بزرگ کیخسرو و افراسیاب
- نبردهای پادشاهی لهراسب
- جنگهای پادشاهی گشتاسب
- جنگ های هفت خوان اسفندیار
- جنگ های داستان رستم و اسفندیار
- جنگ در داستان رستم و شغاد
- نبرد در پادشاهی بهمن
- جنگ در پادشاهی همای
- جنگ در پادشاهی داراب
- جنگ در پادشاهی دارا
- جنگ در پادشاهی اسکندر
- جنگ در پادشاهی اشکانیان
- جنگ در پادشاهی شاپور اردشیر
- نبرد در پادشاهی شاپور ذوالاکتاف
- جنگ در پادشاهی یزدگرد بزه گر
- نبرد در پادشاهی بهرام گور
- جنگ در پادشاهی یزدگرد بهرام
- جنگی در پادشاهی قباد
- جنگ در پادشاهی کسری
- جنگ در پادشاهی هرمزد
- جنگی در پادشاهی خسرو پرویز
- نبردها در پادشاهی یزدگرد
آمار جنگهای شاهنامه
آمار جنگهای ایرانیان با بیگانگان
- ایرانیان با ترکان 84
- ایرانیان با رومیان 14
- ایرانیان با تازیان 10
- ایرانیان با دیوان 10
- ایرانیان با هندیان ۲
- ایرانیان باهرومیان ۲
- ایرانیان با ساکنان شهر بیداد ۲
- ایرانیان با ساکنان دژ بهمن ۲
- ایرانیان با هاماوران ۲
- ایرانیان با بربرها ۱
- ایرانیان با بربرها و هاماوران ۱
- ایرانیان با شامیان و بربرها و هاماوران ۱
- ایرانیان با مکرانیان ۱
- ایرانیان با هیتالیان ۱
- ایرانیان با خزران ۱
ایرانیان با حبشیان ۱ - ایرانیان با سپاهیان سلم ۱
جمع جنگهای ایرانیان با بیگانگان ۱۳۸ نبرد
تعداد جنگهای هفت خوانی
- جنگ با اژدها 8
- جنگ با شیر 5
- جنگ با گراز ۱
جنگ با کرگدن ۲ - جنگ با سیمرغ ۱
- جنگ با کرم ۱
- جنگ با پیل ۱
- جنگ با نهنگ ۱
- جنگ با گرگ ۲
- جنگ با زنان جادو ۲
- جنگ با مردان هیولایی(الیاس، شیر کپی، مقاتوره) ۳
- جنگ رخش با سواران ترك ۱
- جنگ رخش با شير ۱
جمع جنگهای هفت خوانی: 29 نبرد
جنگهای بین خودی در شاهنامه: تعداد 33
جنگهای گزارش نشده ایرانیان با الانان، خوارزمیان، کشمیریان و کابلیان ۱ مورد
جمع کل جنگ های شاهنامه فردوسی به طور کامل 201 = 1 + 29 + 33 + 138
ملاحظاتی در باب جنگ های شاهنامه فردوسی
کند و کاو دقیق و تفصیلی در باب جنگ های شاهنامه فردوسی ، در این مختصر نمیگنجد اما در يك نگاه اجمالی به موارد ذیل باز میخوریم که در نهایت اختصار به بیان آنها میپردازیم:
جنگ های شاهنامه با محتوای دینی
جنگ های شاهنامه، همه جوهری دیّنی دارند. جنگ در حماسه ملی ما با پیکار کیومرث و طهمورث با اهریمن به فرمان خداوند آغاز میگیرد و رفته رفته رنگ میبازد تا در عهد لهراسب و گشتاسب با جنگهایی که میان این دو پادشاه با ارجاسب تورانی بر سر اشاعه دین زردشت وقوع مییابد،جنگ های شاهنامه دیگر بار جنبه دینی محض پیدا میکند.
پس از این کیفیت دینی و ایدئولوژيك آن تخفیف میپذیرد تا در عهد یزدگرد با جنگهای سرداران این پادشاه با سعد وقاص بر سر اشاعه آیین اسلام به اوج خود میرسد
محتوای دینی جنگ های یزدگرد و تازیان، جنگهای کیومرث وطهمورث با اهریمن انکار ناپذیر است
در پارهای از موارد در شاهنامه محتوای دینی جنگها مورد تصریح قرار گرفته است في المثل منوچهر جنگ خود باتور و سلم به کین خواهی ایرج را جنگ میان یزدان و اهریمن اعلام میکند .
شاهنامه محتوای دینی این جنگ را چنین به بیان آورده است:
خروشی بر آمد ز پیش سپاه
که ای نامداران و مردان شاه
بکوشید کاین جنگ آهرمن است
همان در دو کین است و خون جستن است
میان بسته دارید و بیدار بید
همه در پناه جهاندار بید
کسی کو شود کشته زین رزمگاه
بهشتی بود ، شسته پاك از گناه
هر آن کس که از لشکر چین و روم
بریزند خون و بگیرند بوم
همه نیکنام اند تا جاودان
بمانند با فره موبدان
هم از شاه یابند دیهیم و تخت
ز سالار زر و ز دادار بخـت
به خنده به شیرین چنین گفت شاه
کز این زنجز از دوستداری مخواه
نیز جنگی که میان کسری و پسرش نوشزاد در میگیرد آشکارا جوهری دینی دارد.
دخالت قدرت های ماروایی در نتیجه جنگ
در پاره ای از جنگها نیز دخالت مستقیم دست های غیبی را به سود ياران يزدان مشاهده میکنیم همانن جنگ میان بهرام چوبینه و خسروپرویز، با یاریگری سروش به سود پرویز تغییر کیفیت میدهد و سروش ایزدی وی را پیش از آنکه در غار به دست بهرام گرفتار آید از مهلکه به در میبرد.
همین طور، در جنگ کیخسرو با ساکنان دژ بهمن و تصرف آن، یاریگری نیروهای غیبی را به سود کیخسرو آشکارا شاهدیم و شاهزاده ایرانی را میبینیم که تنها با پرتاب کردن نامه ای بر فراز دیوار دژ بهمن به تسخیر آن توفیق مییابد.
جنگ های با حضور دیوان و اهریمنان
جنگهایی نیز که میان پهلوانان و اهریمن و دیوان در میگیرد و تقریبا همواره در نهایت به پیروزی پهلوانان میانجامد، نیز بر جنبه انسانی پیکار در حماسه مهر تأکید میگذارد همچون:
- جنگ کیومرث و سیامك با اهریمن و یاران او
- جنگ طهمورث با اهریمنان
- جنگ سام با دیوان مازندران و گرگساران
- جنگ کاووس با دیوان مازندران
- جنگ رستم با ارژنگ دیو
- جنگ طوس و گیو بافولادوند
- جنگ رستم و فولادوند
- جنگ دوم رستم با اکوان دیو
داستان صوتی جنگ رستم و اکوان دیو را بشنوید
دو سوی جنگ های شاهنامه فردوسی
جنگهای هفت خوانی
از جنگهای شاهنامه ۲۹ جنگ میان پهلوانان و جانوران ترسناك چون اژدها، شیر، کرگدن، پیل، کرم، نهنگ، سیمرغ، مردان هیولایی و زنان جادو روی میدهد.
نبرد با اژدها
نبرد شاهان و پهلوانانی چون سام، رستم، گشتاسب، اسفندیار، اسکندر ، بهرام گور و بهرام چوبینه با اژدها بلا استثنا به پیروزی آنان میانجامد.
جنگ با شیران
اسفنديار در جنگ با شیران و بهرام گوردر جنگ های با شیران نر و ماده و اژدها توانایی خویش را به نمایش میگذارند.
نبرد با گراز و کرگدن
پیروزی بیژن و گشتاسب بر گرازان، چیرگی اسکندر و بهرام گور بر کرگدنهای هراس انگیز، غلبه رستم بر پیل بند گسسته در دوران نوجوانی خویش و جان به در بردن او پس از به دریا فرو افتادن به دست اکوان، از چنگال نهنگان آدمیخوار ، کامیاب بیرون آمدن اسفندیار در هفت خوان از پیکار با گرگ و سیمرغ ، توفیق اردشیر بابکان در از پای در آوردن کرم هفتواد بازگو کننده سرشت دینی جنگهای شاهنامه توانند بود.
بی گمان این پهلوانان به تأیید الهی از عهده انجام چنین کارهای خطرناکی بر میآمده اند.
بی دلیل نیست که گاه پیش از درگیری با این گونه جانوران نشانههایی از تاییدات الهی در متن داستانها نمود پیدا میکند.
في المثل پس از آنکه اردشیر در کار هفتواد فرو میماند وقتی با یاران خویش بر سر خوان نشسته و در کار خوردن گوشت بریان بره است، تیری که به تیر غیبی میماند، صفیر زنان میآید و میآید و در گوشت بریان فرو میرود و چون آن را از گوشت بر میآورند میبینند بر آن نوشته اند که شرکت هفتواد به وجود کرمی هیولایی باز بسته است و اردشیر باید نخست کار آن جانور را بسازد.
جنگهای رخش و شیر ، رخش و سواران ترك و جنگهای گشتاسب و بهرام گور و بهرام چوبین با انسانهای هیولایی به نامهای الیاس شیر کپی، ومقاتوره جنگهای رستم و اسفندیار در هفت خوانها باز نان جادویی همه را پیکارهای هفت خوانی به شمار میآوریم.
جنگ بین ایرانیان با تورانیان، رومیان، تازیان، هندیان
بیشتر جنگها میان ایرانیان و پهلوانان ایران با انیرانیان و سرداران انیران واقع میشوند.
- ۸٤ جنگ، میان ایرانیان و تورانیان در میگیرد. جنگهای ایرانیان و تورانیان متعلق به بخش اساطیری و پهلوانی است
- 14 جنگ نیز میان ایرانیان و رومیان واقع میشود . و جنگهای ایرانیان و رومیان همه به بخش تاریخی تعلق دارد و از عهدهای آغاز میگیرد.
- جمعا ۱۰ جنگ میان ایرانیان و تازیان وقوع میپذیرد. جنگهای میان ایرانیان و تازیان با آنکه از نظر تعداد اندك اند. در سر تا سر شاهنامه از پادشاهی ضحاك تا یزدگرد پراکنده اند.
- ۱۰ جنگ نیز در پادشاهی های کیومرث، هوشنگ، طهمورث، کاووس و کیخسرو میان ایرانیان با اهریمن و اهریمنان و دیوان در گیر میشود که چنانکه میبینیم جنگ انسان ودیو به بخش اساطیری و پهلوانی شاهنامه اختصاص دارد.
در یکی از این جنگها یعنی جنگ کیومرث با اهریمن و یاران او ، دام و دد و مرغ و پری نیز به حمایت از آدمیان با اهریمن و اهریمنان پیکار میکنند.
- میان ایرانیان و هندیان در عهد اسکندر دو بار جنگ روی میدهد.
- میان ایرانیان و اسپانیاییها دو بار یکی در عهد اسکندر و دیگری در عهد شاپور، در روزگار شاهی قیدافه پیکار در میگیرد.
- دو پیکار میان ایرانیان و مردم شهر بیداد واقع میآید.
- میان ایرانیان و هاماوران دو جنگ اتفاق میافتد.
- ستیزهایی میان ایرانیان و بربرها، ایرانیان و سپاه مشترك هاماوران و بربرستان، ایرانیان و سپاهیان هاماوران و شام و بربر ستان، ایرانیان و مكرانیان، ایرانیان و هیتالیان، ایرانیان و خزران، ایرانیان و حبشیان، ایرانیان و نرم پایان ایرانیان و ساکنان دژهای سپند و بهمن و ایرانیان و الانان روی میدهد.
- در شاهنامه به دو جنگی که میان بیگانگان با یکدیگر روی میدهد اشاره رفته است یکی جنگ میان افراسیاب و تازیان بر سر تصاحب ایران در روز گار آشفته هرمزد است و دیگری جنگی است که میان خاقان چین با هیتالیان در میگیرد.
در همین روزگار هرمزد نیز شاهنامه گویای هجوم همه سویه رومیان، ترکان، تازیان و خزران به ایران زمین است. اما در مواردی نیز جنگ میان خودیهاست و در این جاها جنبه تراژيك جنگها چشمگیر است.
جنگ میان پدر و فرزند در شاهنامه
جنگ پدر و فرزند، چون جنگهایی که میان رستم و سهراب در میگیرد ،نبردی که میان نوش زاد و پدرش کسری واقع میشود
نبرد میان دو برادر ناتنی در شاهنامه
ستیزهایی که میان دو برادر ناتنی، گو و تلخند اتفاق میافتد از دردناکترین و رقت آورترین جنگهای شاهنامه است.
همچنین جنگ میان فرود پسر سیاوش با ایرانیان در منطقه کلات سخت دردانگیز است
نبرد الواي زابلی با آذرنوش ، پیکار زواره و آذرنوش ، آورد فرامرز و مهرنوش ، ستیز بهمن با فرامرز ، آویز بهرام چوبینه و پرویز و جنگ جگرسوز ایرانیان طرفدار بهرام چوبین و ایرانیان هوادار خسرو پرویز فضای پر غبار حماسه ملی ایران زمین را از اندوه آگنده اند.
جنگ بین پادشاهان و یاغیان داخلی
در مواردی نیز جنگ میان پادشاهان با یاغیان داخلی اتفاق میافتد همانند جنگهایی که میان کسری و یاغیان بلوچ و سرکشان گیل در میگیرد. در این هنگامهها نیز صحنههای اندوه آور زنهار خواهی زنان و کودکان سرزمینهای خودی که پساوند سرکوبیهاست ملال انگیز است.
جنگهایی در شاهنامه که میان خودیها در میگیرد
- جنگهای سهراب و هجیر
- سهراب و گردآفرید
- رستم و سهراب
- فرود و سرداران ایرانی
- رستم و اسفندیار
- الوای زابلی و آذرنوش اسفندیار
- زواره و آذرنوش اسفندیار
- فرامرز و مهرنوش اسفندیار
- بهمن اردوان واردشیر بابکان
- اردشیر بابکان وهفتواد، بهرام چوبین و خسرو پرویز
داستان این جنگ ها در سرتاسر شاهنامه از بخش اساطیری- پهلوانی تا بخش تاریخی پراکنده اند.
جنگ میان مردان و زنان در شاهنامه
بندرت نیز جنگ میان مردان و زنان در میگیرد چون:
- جنگ سهراب و گرد آفرید
- نبرد گردیه با سپاه تبرك
- پیکار گردیه با سپاه گستهم
این جنگها چون زیورهایی درخشان جنگنامه حماسه را آراسته است و نمودار جنبه آرایشگری این گونه پیکارها نمایشی است که گردیه پس از ازدواج با پرویز، در حضور شاه و شیرین، از ستیز خویش با سواران خاقان به هنگام بازگشت از توران به ایران، به اجرا در آورده است
خوانندگان را به تماشای این نمایش شیرین که تلخی کام شیرین را باعث آمده است میبریم:
دو هفته برآمد، بدو گفت شاه
به خورشید و ماه و به تخت و کلاه
که بر گویی آن جنگ خاقانیان
ببندی کمر همچنان بر میان
بدو گفت، شاها انوشه بدی
روان را به دیدار توشه بدی
بفرمای تا اسب و زین آورند
کمان و کمند و کمین آورند
همان نیزه و خود و خفتان جنگ
یکی ترکش آگنده تیر خدنگ
پرستندهای را بفرمود شاه
که در باغ گلشن بیارای گاه
برفتند بیدار دل بندگان
ز ترك وز رومی پرستندگان
ز خوبان رومی هزار و دویست
تو گفتی به باغ اندرون راه نیست
چو خورشید شیرین به پیش اندرون
خرامان به بالای سیمین ستون
بشد گردیه تا به نزديك شاه
زره خواست از ترك و رومی کلاه
پیامد خرامان ز جای نشست
کمر بر میان بست و نیزه به دست
به شاه جهان گفت، دستور باش
یکی چشم بگشا ز بد دور باش
بدان پر هنر زن بفرمود شاه
زن آمد به نزديك اسب سیاه
بن نیزه را بر زمین بر نهاد
ز بالا به زین اندر آمد چو باد
به باغ اندر آورد گاهی گرفت
چپ و راست بیگانه راهی گرفت
همی هر زمان باره بر گاشتی
وز ابر سیه نعره برداشتی
بدو گفت هنگام جنگ تبرگ
بدین گونه بودم چو غرنده گرگ
چنین گفت شیرین که ای شهریار
به دشمن دهی آلت کارزار
تو با جامه پاك بر تخت زر
ورا هر زمان بر تو باشد گذر
شیوه های جنگی درنبردهای شاهنامه
شبیخون در شاهنامه
پارهای از جنگهای شاهنامه صورت شبیخون دارند و هم ایرانیان و هم دشمنان آنان این شیوه را به کار میگیرند.
شبیخون در جنگهای شاهنامه مانند:
- جنگ سام با دیوان مازندران و گرگساران
- جنگ اسفندیار و یاران او در دو با ارجاسب
- شبیخون زدن اردشیر برگردان
- شبیخون زدن شاپور به قیصر در طیسفون
- جنگ بهرام چوبین و پرموده
نیرنگ و جادو در نبرد
پارهای از جنگها نیز به نیرنگ و جادو و خواه اهریمنی و خواه اهورایی آمیختهاند چون جنگهای طهمورث با اهریمنان و جنگ کیخسرو با ساکنان در بهمن که در آنها طهمورث و کیخسرو برای غلبه بر دشمن از نیرنگ اهورایی سود میجویند
جنگهای:
- منوچهر و سلم
- جنگ رستم با ساکنان دژسپند
- جنگ سهراب با هجیر
- جنگ بیژن وهومان
- جنگ نوش آذر باطرخان
که در آنها نیرنگ اهورایی نمینماید، هر چند که این نیرنگ بیشتر از سوی پهلوانان ایرانی صورت میپذیرد.
پارهای از جنگها که اتفاقا بیشتر از جنگهای نیرنگ آلود شاهنامه اند بر سر تصرف دژهای دشمنان در میگیرد.
از این جمله است:
- جنگهای شماره منوچهر و سلم
- جنگ نوذر با افراسیاب
- جنگ های سهراب با هجیر و گردآفرید
- جنگ های رستم و گستهم با كافور
که بر سر تسخیر دژهای حریف واقع میآیند.
کتاب صوتی داستان جنگ نوذر و افراسیاب
نبردهای تن به تن در شاهنامه
بیشتر جنگهای شاهنامه نبرد های تن بتن اند از آن گونه که در داستان دوازده رخ به موارد متعدد آن باز میخوریم.
با این همه، جنگهای گروهی نیز در شاهنامه اندك نیست و اصولا در بسیاری از موارد جنگها، آمیزههایی از جنگ تن بتن و گروهی اند. آنچه بیشتر به شاهنامه و مندرجات آن چهره داستانی داده است جنگهای تن بتن است.
شگردی که پارهای از جنگهای تن بتن را در میان این گونه جنگها ممتاز میکند و رغبت مخاطب را هر چه بیشتر به تعقیب ماجرای جنگ برمی انگیزد، برگزار شدن جنگ دور از صحنه اصلی پیکار و پیمان کردن همرزمان در رد هر گونه یاری و حمایت دیگران است.
جنگهای میان:
- رستم و سهراب
- رستم و فولادوند
- بیژن وهومان
- رستم و اسفندیار
از جنگهای تن بتن شاهنامه اند.
شگرد دیگری که در جهت هیجانی تر کردن جنگهای تن بتن در شاهنامه به کار رفته است جنگ پیاده باسوار است که درخشانترین نمونه آن جنگ میان رستم و اشکبوس است و پهلوانی تر از اینکه رستم پیاده به جنگ او آمده است به شگفت میآید و جهان پهلوان در پاسخ پرسش وی که چرا پیاده به پیکار من آمدهای، میگوید:
پیاده مرا زان فرستاد طوس که تا اسب بستانم از اشکبوس
عوامل استثنایی آشتی جنگهای شاهنامه
بلایای طبیعی
خشکسالی، مداومت قحطی، و خشم طبیعت، پارهای از جنگهای شاهنامه را به آشتی دگرگون ساخته است چنانکه جنگ میان ایران و توران در عهد نوذر سرانجام پس از هشت ماه رویارویی بی درگیری سپاهیان دو کشور، در اثر قحط سالی دراز، در روز گار زوطهماسب جانشین نوذر به آشتی میگراید.
قحطی
جنگ دیگر ایران و توران نیز که پس از باز گشتن رستم از توران و برگشتن افراسیاب از چین به مقر حکمروایی خویش از سوی شاه توران به ایران تحمیل میشود و موجبات ویرانی شهرهای ایران زمین را فراهم میآورد، عاقبت با وقوع قحطی هفت ساله به آشتی میانجامد.
خواب دیدن
خواب دیدن نیز گاه جنگ را به آشتی میکشاند، چنانکه جنگ میان افراسیاب و سیاوش در میگیرد، سرانجام پس از آنکه افراسیاب خواب میبیند که درفش وی سرنگون شده و روزگار به زبان او در حال گردیدن است، با رایزنی با دانایان تورانی، خود را ناگزیر به سازش با سیاوش میبیند و با وی از در آشتی در میآید.
سخن در باب جنگ در شاهنامه بدون ذکر نقشه و نیرنگهای جنگی کامل نیست