کتاب آداب المتعلمین نوشته خواجه نصیرالدین طوسی از مشهورترین آثار در زمینه آداب علم‌آموزی است که به صورت کتاب درسی، در مدارس و حوزه‌‌های علمی درآمده و بارها در مجموعه مشهور جامِعُ المُقَدَّمات، از کتب مقدماتی حوزه‌های علمیه به چاپ رسیده است

اکثر پژوهشگران با استناد به شواهدی محکم، این کتاب را از آثار خواجه نصیر طوسی دانسته و برخی نیز کتاب را برگرفته از  کتاب تعلیمُ المُتَعلِّم اثر برهان‌الدین زَرنوجی حَنَفی دانسته‌اند.

کتاب آداب المتعلمین بی تردید یکی از بهترین منابع برای چگونگی درس خواندن و علم آموزی دانش آموزان و دانشجویان در همه رشته های علمی است

در این کتاب نکاتی کاربردی و مفید در مورد روش انتخاب رشته، برگزیدن استاد، شیوه رفتار با معلم، روشهای شنیدن و نوشتن دروس، راهکارهایی برای یادگیری سریع و عمیق دروس، زمان و مقدار مطالعه، یافتن هم درس و شیوه مباحثه دروس و دهها نکته ارزشمند ارائه شده است که به کارگیری آنها موجب موفقیت در یادگیری خواهد شد

کتاب آداب المتعلمین شامل دوازده فصل است که به مباحثی مانند فضیلت علم و نیت دانش‌اندوزی، چگونگی انتخاب رشته علمی و استاد و هم‌درس، توکل و شیوه استفاده از استاد پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب آداب المتعلمین

محتوای کتاب آداب المتعلمین با استمداد از آیات قرآن، روایات و اشعار اخلاقی در دوازده فصل طبقه‌بندی شده‌است.

• پيشگفتار

• ترجمه: و بيان مقاصد در 12 فصل

• فصل اول: مربوط به حقيقت علم و فضيلت آن است (تفسير علم و حقيقت آن)

• فصل دوم: در نيت و قصد است

• فصل سوم: در انتخاب علم و استاد و هم درس و ثبات و استوارى است (انتخاب هم‏ درس)

• فصل چهارم: در كوشايى و مواظبت و همت است

• فصل پنجم: در وقت شروع و اندازه و ترتيب درس است (مقدار و اندازه شروع ابتدايى)

• فصل ششم: در توكل و اعتماد بر حضرت حق جل و علاست

• فصل هفتم کتاب آداب المتعلمین: مربوط به وقت فراگيرى است

• فصل هشتم: درباره مهربانى و خيرخواهى است

• فصل نهم: درباره استفاده و فايده بردن

• فصل دهم: در اهميت پرهيزگارى است

• فصل يازدهم: در اسباب حفظ و فراموشى است

• فصل دوازدهم: در اسباب جلب روزى و زيادى عمر و يا نقصان هر يك است 

خلاصه کتاب آداب المتعلمين

فصل 1: در ماهیت و فضیلت علم

فضیلت علم

• رسول اکرم (ص) فرمودند طلب علم بر هم مرد و زن مسلمانی واجب است.
• مراد از علم در اینجا علم حال و علمی است که او را به بهره مندی آخرت میرساند. زیرا برترین کارها حفظ سرانجام آخرت است و طلب علمی که منجر به این امر میشود یعنی دانش حال واجب است. شرافت علم در این است که تنها دانش است که اختصاص به انسان دارد
• به واسطه علم بود که خداوند برتری آدم بر ملائکه را آشکار کرد و گفت که بر آدم سجده کنند.
• تنها وسيله نيل انسان به خوشبختی علم همراه با عمل است.

انواع علم

• واجب عینی: علمی که به مثابه غذاست و نفع و بهره اش همیشگی است.
• واجب کفایی: علمی که به مثابه داروست و بعضی اوقات به آن احتیاج پیدا میشود و این نوع علم قبل از اینکه کسی به دنبالش برود ابتداء بر همه واجب است!
• حرام: علمی که ضرر داشته و نفعی ندارد

ماهیت علم

• صفتی که با آن مجهولات هر کس معلوم میگردد.
• حجتی بر یادگیرنده: طالب علم باید در پی علمی باشد که نفع او در آن است و اگر به دنبال علمی رود که ضرر او در آن است. عقل و علمش حجت و دلیلی علیه او میشوند.

فصل 2 از کتاب آداب المتعلمین: در نیت

لزوم نیت

به فرموده نبی اکرم (ص) کارها بسته به نیت هاست بنابراین شایسته است نیت طالب علم اینها باشد.

• رضایت خداوند
• دور ساختن جهل از خود و دیگران
• احیاء دين
• پایدار نگه داشتن اسلام
• امر به معروف و نهی از منکر از خود و بستگان و دیگران به میزان میسور

راهکارهای اصلاح نیت و روش طالب علم

• صبر بر سختی
• تلاش و کوشش
• صرف نکردن عمر در راه دنیا
• ذلیل نکردن خود به وسیله طمع
• دوری از کینه توزی و حسد
• خودداری از تکبر

فصل 3: انتخاب علم استاد هم درس و استقامت در راه

انتخاب علم

ویژگی های علمی که باید انتخاب شود.

• از هر علمی نیکوترینش
• انتخاب ابتدایی علومی که در حال حاضر به آنها نیاز دارد و سپس علومی که در آینده نیازمند آنها میشود
• مقدم ساختن خداشناسی بر سایر علوم و تکیه بر برهان و دلیل در این علم
• انتخاب علوم پایه دار و اصیل و نه علوم تازه
• متون را انتخاب کند و از حواشی بپرهیزد.

برگزیدن استاد

ویژگی های استادی که باید برگزید.

• داناترین
• پرهیز کارترین
• مسن ترین

استقامت در راه

پیش نیاز:

• مشورت قبل از قدم نهادن در هر علمی
• صبر کردن تا دوماه در شهر جدید و بعد انتخاب استاد مناسب زیرا در غیر این صورت استاد را انتخاب کرده و رها میکند که این باعث توهین به استاد و بی برکت شدن تحصیل است.

لازمه:

• صبر و استقامت در هر علم و نیمه کاره ننهادن کتاب
• قبل از کسب مهارت در یک فن به فن دیگر مشغول نشود
• بدون ضرورت از شهری به شهری نرود

دلیل:

• اتلاف وقت و دلمشغولی دانش پژوه در اثر این موارد

انتخاب هم درس

ویژگی های هم درس خوب:

• مصمم بودن
• با تقوا بودن
• کج سلیقه نبودن
• بی حال و تنبل و اهل تعطیلی نبودن
• پر حرف نبودن
• مفسد و فتنه گر نبودن

بزرگداشت علم و اهل آن

باید نسبت به علم و اهلش قبلاً تعظیم کند و با احترام کتاب در دست گیرد

آداب نوشتن جزوه بر اساس کتاب آداب المتعلمین

• نوشتن با خط خوش
• درهم و ریز ننوشتن
• حاشیه نویسی را ترک کنید

آداب گوش دادن به درس معلم

• گوش دادن با حالت تعظیم و نه تمسخر

اعتماد به معلم و استاد

طلبه نباید خودش نوع علم را انتخاب کند و آن را به استاد واگذار کند زیرا او با تجربه تر است و میداند چه چیز برای هر فردی بهتر است.

آداب نزد استاد رفتن

نباید نزدیک استاد بنشیند مگر به واسطه عذری و برای رعایت احترام حداقل به اندازه دو قدم فاصله داشته باشد

اخلاق طالب علم

پرهیز از رفتار ناپسند.

دلیل:

همانند سنگ بودن خوی بد و پیامبر ص فرمودند در خانه ای که سگ یا صورت مجسمه است ملائکه در آن وارد میشوند.

فصل 4: جدیت مواظبت و همت

جدیت در طلب علم

عاقبت جوینده یابنده است. (نابرده رنج گنج میسر نمیشود)

در راه یادگیری به جدیت سه نفر احتیاج است:

1. دانش پژوه (دانش آموز، دانشجو، طلبه)
2. معلم (استاد)
3. پدر

راهکارهای انگیزه سازی برای جدیت

• اندیشیدن در فضایل تحصیل علم و باقی بودن علم و فانی شدن همه غیر از آن
• توجه به لذت دانش

اسباب کسالت و بی حالی و راه چاره

علت کسالت و بی حالی و فراموشی

1. افزایش بلغم
2. زیاد آب خوردن که علتش زیاد غذا خوردن است.

راه درمان کاهش بلغم :

• کم کردن غذا
• خوردن نان خشک
• خوردن مویز
• مسواک کردن (باعث کاهش بلغم و تقویت حافظه و فصاحت)
• قی کردن

راه های کم کردن غذا

• تأمل در فواید کم خوردن
• تأمل در مضرات پرخوری
• نخوردن غذاهای چرب
• مقدم کردن غذای مورد علاقه
• خوردن غذا به نیت انجام طاعات

مواظبت بر طلب علم

• تکرار دروس در شب (بین عشا تا هنگام سحر)
• غنیمت شمردن دوران جوانی
• بیش از توان خود تلاش نکنید چرا که ممکن است کلا از کار بیافتید.
• پی گیری کارها با حوصله و آرامش

همت بلند

تلاش برای یادگیری تمام کتاب ها تا در نهایت بعضی از آنها را بیاموزد زیرا در غیر این صورت تنها اندکی از اندکی از علم را به دست میآورد.

فصل 5: زمان آغاز درس مقدار و ترتیب آن

زمان آغاز درس

بهتر است برنامه یادگیری خود را از روز چهارشنبه آغاز کنید زیرا پیامبر فرمود هیچ کاری در چهارشنبه آغاز نمیشود مگر اینکه به سرانجام برسد.

مقدار درس و تکرار آن

مقدار درس در ابتدا باید در حدی باشد که نوآموز با دو بار تکرار آن را بیاموزد یا حفظ کند و بیشتر نباشد.

میزان تکرار درس

1. درس روز قبل 5 بار
2. روز قبل تر 4  بار
3. روز قبل تر 3 بار
4. روز قبل تو 2 بار
5. روز قبل تر 1 بار

کیفیت تکرار و مرور

• تکرار باید با نشاط و قوت و صدای متوسط باشد و نه بی حالی و صدای کم و در حال چرت و خشم و گرسنگی و تشنگی
• شروع از متن های کوچک
• لزوم شروع از متون سهل الفهم تر

نوشتن دروس

• دروس را پس از آنکه یادگرفتید بنویسید
• درس را پیش از فهمیدن آن ننویسید زیرا باعث کند ذهنی، کم هوشی و اتلاف وقت میشود

راهکار فهم درس

• دروس را کم و به اندازه توان ذهنی و بدنی خود بخوانید
• تکرار کردن
• تأمل کردن

حفظ دو حرف بهتر از گوش کردن دو ورق و فهمیدن دو حرف بهتر از حفظ دو بار کتاب است.

اگر دانشجو در فهم مطالب سهل انگاری کند دیگر حتی کلام آسان را هم نخواهد فهمید

مباحثه

بایدها و نباید ها:

• همراه بودن با انصاف و آرامش
• پرهیز از عصبانیت
• پرهیز از مباحثه با یک دنده و کج سلیقه

اهمیت مباحثه

• بهتر بودن آن از تکرار به تنهایی زیرا در مباحثه تبادل اندیشه هم وجود دارد
• یک ساعت مباحثه از یک ماه تکرار بهتر است.

اندیشیدن و دقیق بودن

• نکات دقیق با تأمل به دست می آید پس دانش آموز و دانشجو و طلبه همواره باید در حال تأمل باشد.
• قبل از تکلم باید فکر کرد

بهره بردن

• استفاده از تمام فرصت ها و اشخاص
• کسی که دارای فکر و جسم سالم است باید فراگیری کند.
• شکر و دعا، لزوم تشکر از خدا و دانستن علم از خدا
• باری کردن به نیازمندان با مال و علم خود
• طلب راهنمایی از خداوند

همت بلند داشتن با دوری از طمع و بخل

• در مال دیگران طمع نکند
• در آنچه دارد بخل نورزد
• در قدیم طالبان علم ابتدا صنعتی می آموختند و بعد تحصیل میکردند تا طمع در مال غیر نکنند
• اگر عالم طمعکار شود حرمت علم را نگه نمیدارد و حرف حق نمیگوید.

فصل 6 از کتاب آداب المتعلمین: توکل

معیشت دانشجو و طلبه

• توکل بر خدا کند.
• اهتمام بیش از حد به معیشت نداشته باشد و ناراحت نشود.
• صبر کند.

دلیل صبر بر مشکلات طلب علم:

•  پاداش بزرگ داشتن طلب علم، حتی بالاتر از قرائت قرآن
• لذتی بالاتر از تمام لذت ها داشتن کسب علم

طلبه باید فقط مشغول تحصیل علم باشد و مشغول کار دیگری نشود.

فصل 7: زمان تحصیل علم

• از گهواره تا گور
• بهترین اوقات دانش پژوهی از دوران نوجوانی و جوانی است
• بهترین ساعات مطالعه، هنگام سحر و همچنین نماز مغرب و عشا است
• سزاوار است طالب علم تمام اوقاتش را پر کند.

تنوع برای رفع خستگی

محض خسته شدن از یک علم به سراغ دیگری بروید و با آب خواب را از خود دور کنید.

فصل 8: دلسوزی و خیرخواهی

کمال جویی و پرهیز از حسد

علم باید دلسوز بوده و حسود نباشد زیرا نفعی در حسد نیست و با هدف کمال جویی، تلاش کند. طالب علم به

دلسوزی استاد

استاد باید دلسوز شاگردان باشد به نحوی که شاگردانش سرآمد همه شوند

ترک ستیزه و دشمنی

• ستیزه و دشمنی باعث اتلاف وقت است.
• انسان خوب با خوبی اش پاداش میگیرد و انسان بد بدی اش او را بس است.
• اصلاح نفس غلبه بر دشمن را هم در پی خواهد داشت
• دشمنی با دیگران رسواکننده است و باید صبور بود

ترک سوء ظن

سوء ظن موجب دشمنی است و جایز نیست و منشأ آن باطن خراب و آلوده است.

فصل 9 از کتاب آداب المتعلمین: در بهره مندی

راهکار بهره بردن

• همراه داشتن همیشگی وسایل نوشتن برای یادداشت کردن مطالب
• فراگرفتن تدریجی دانش و به مرور زیاد شدن آن

اغتنام وقت و بزرگان

• شب طولانی است آن را با خوابیدن کوتاه نکن
• روز روشن است آن را با گناهانت تاریک نکن
• باید بزرگان را غنیمت شمرد.
• نباید حسرت آنچه از دست رفته است را بخوری
• باید آنچه در زمان حال و آینده به دست میآوری را غنیمت بدان

تحمل سختی در راه علم

• طلبه ناگزیر از سختی و خواری در راه کسب علم است.
• چاپلوسی همه جا نکوهیده است مگر در کسب علم (باید از استاد و هم بحثی چاپلوسی کرد.)

فصل 10: پرهیز کاری در راه یادگیری

تقوی و ورع در راه تحصیل علم

رسول اکرم (ص) هر کس در راه تحصیل علم پرهیز کار نباشد خداوند او را به یکی از این سه مبتلا میکند

• جوانمرگ شدن
• در روستا قرار گرفتن
• نوکر دربار سلاطین شدن

هر قدر طلبه با تقواتر، دانشش پر منفعت تر، یادگیری اش آسان تر، بهره های او بیشتر

مصادیق پرهیز کاری

1. پرهیز از پرخوری
2. پرهیز از خواب زیاد
3. پرهیز از سخن بیهوده
4. پرهیز از غذای بازار (علت زیرا برکت ندارد زیرا فقرا به آن نگریسته و نتوانسته اند بخرند)
5. پرهیز از غیبت
6. پرهیز از همنشنی با پرگویان (علت زیرا عمر را تلف میکنند)
7. پرهیز از اهل فساد و بیکاری (علت زیرا همنشینی ناخواسته اثر دارد)
8. پرهیز از نفرین مظلوم
9. درخواست دعا از صالحان
10. هنگام مطالعه و تکرار رو به قبله باشد

رعایت نکات اخلاقی و مستحبات

• هر کس در آداب و اخلاقیات سهل انگار باشد از مستحبات محروم میشود و هر که نسبت به مستحبات سستی کند از واجبات میماند و هر که از واجبات بماند از آخرت محروم میشود!
• نماز را همچون نماز اهل فروتنی را زیاد بخواند (علت کمک به یادگیری و تحصیل )

همراه داشتن وسایل نوشتن

خوب است قلم و دفتری همراهش باشد زیرا در غیر این صورت حکمت در قلب نمیرود

فصل 11: اسباب تقویت و زایل شدن حافظه

اسباب تقویت حافظه

• تلاش
• مراقبت
• کمخوری
• نماز شب
• قرائت قرآن على الخصوص آيه الكرسی
• صلوات زیاد
• مسواک کردن
• عسل خوردن
• کندر خوردن
• بیست و یک عدد مویز
• کاهنده های بلغم

اسباب فراموشی

• گناه
• غم دنيا
• دلبستگی دنیایی
• خوردن گشنیز
• خوردن سیب ترش
• نگاه کردن به اعدام شده با دار
• خواندن سنگ قبرها
• عبور از بین قطار شتران
• انداختن پشه و کنه زنده بر زمین
• حجامت گودی گردن

فصل 12:اسباب کاهش و افزایش روزی و عمر

کاهنده های روزی

1. گناه و على الخصوص دروغ
2. خواب صبح
3. زیاد خوابیدن
4. لخت خوابیدن
5. برهنه بول کردن
6. غذا خوردن با جنایت
7. غذا خوردن در حال تکیه داده
8. بی اعتنایی به خرده ریزهای سفره
9. سوزاندن پوست پیاز و سیر
10. جارو کردن خانه در شب
11. .وانهادن زباله در خانه
12. پیشاپیش پیران راه رفتن
13. پدر و مادر را به اسم صدا زدن
14. اخلال کردن دهان با هر چوبی
15. شستن دست ها با گل و خاک
16. نشستن بر آستانه در
17. تکیه بر یکی از دو لنگه در
18. وضو گرفتن در مستراح
19. دوختن لباس بر تن
20. صورت را با جامه خشک کردن
21. لانه عنكبوت و از بین نبردن
22. سبک شمردن نماز
23. شتاب در خروج از مسجد
24. صبح زود به بازار رفتن
25. دیر بازگشتن از بازار
26. خریدن تکه های نان از فقیران
27. نفرین بر پدر و مادر و برعکس
28. روی ظرف ها را نپوشاندن
29. چراغ را با دمیدن خاموش کردن
30. نوشتن با قلم بنددار
31. شانه کردن با شانه شکسته
32. دعا نکردن برای پدر و مادر
33. نشسته عمامه بستن
34. ایستاده شلوار پوشیدن
35. بخل ورزیدن
36. سخت گیری بر خیال و خود
37. اسراف نکردن
38. تنبلی حالی
39. تقاضا کردن از دیگران
40. سستی نمودن در امور

افزاینده های روزی

1. صدقه
2. شکرگزاری
3. سحر خیزی
4. خط و خلق خوش
5. گشاده رویی
6. ترک زنا
7. جارو کردن صحن و سرا
8. شستن ظروف
9. برپایی نماز باشکوه
10. قرائت سوره واقعه در شب و یس و تبارک الذی بیده الملک در صبح
11. حضور در مسجد پیش از اذان
12. دائم الوضو بودن
13. خواندن نافله صبح و وتر در خانه
14. پس از نماز وتر درباره مسائل دنیا حرف نزدن
15. هم مجلس نشدن زیاد با زنان
16. ترک سخن بیهوده

عوامل ازدیاد عمر

1. نیازردن دیگران
2. احترام به سالمندان
3. صله رحم
4. خودداری از بریدن درختان تر
5. وضوی کامل گرفتن
6. مراعات بهداشت
7. آموختن علم پزشکی در حد نیاز

نمونه سوالات با پاسخ از مباحث کتاب آداب المتعلمین

1. مختصری درباره شرافت و فضیلت علم توضیح دهید؟

پیامبر ص میفرماید طلب علم بر هر زن و مردم مسلمانی واجب است و منظور از علم علومی است که در زمان حال به آن نیاز دارد و موجب بهره مندی فرد در آخرت میشود.

آنچه سبب برتری انسان بر ملائکه شد، علم انسان بود

برترین هدف انسان بهره مندی او رد آخرت بوده و آنچه از علم که او را به این هدف میرساند را باید فراگیرد و واجب است.تنها راه خوشبختی انسان، علم همراه با عمل است.

2. منظور از العلم حجة على المتعلم چیست؟ با توضیح از کتاب آداب المتعلمین

طالب علم باید دقت کند که چه چیزی را طلب میکند و چه علمی را جویاست و نباید در طلب چیزی باشد که نفعی برای او ندارد و به او ضرر میرساند زیرا در غیر این صورت عقل و علمش همانند حجتی و دلیلی علیه او خواهد بود.

3. در مورد لزوم و اهمیت نیت طلبه در کسب علم چه میدانید؟

• رسول اکرم میفرماید اعمال در گرو نیت هاست. بنابر این شایسته است بیت طالب علم اینها باشد.
• احیای دین
• امر به معروف و نهی از منکر خود و دیگران
• بر طرف کردن جهل از خود و دیگران
• پایدار نگه داشتن دین

4. در مورد اهمیت مباحثه و ویژگی های هم بحث مختصری توضیح دهید

طلبه باید آموخته های خود را مطرح کرده و مذاکره نماید.

مباحثه از تکرار به تنهایی بسیار بهتر است زیرا در مباحثه تبادل نظر هم وجود دارد.

یک بار مباحثه بهتر از یک ماه تکرار است.

در مباحثه هدف یافتن حقیقت است بنابراین نباید مباحثه به نزاع و خشونت و مجادله بیانجامد.

ویژگی های هم بحثی خوب اینهاست

• با تقوا باشد.
• کج سلیقه نباشد.
• اهل سنتی و تنبلی و تعطیلی نباشد.
• پرگو و بیهوده گو نباشد.

5. اهمیت اعتماد بر استاد و رعایت ادب نسبت به استاد را بیان نمایید؟

• دانش پژوه نوع علم را نباید خودش انتخاب کند و آن را باید به استاد واگذار کند زیرا او بر آن علم مسلط تر است و میداند که برای هر کسی چه چیزی مناسب تر است.
• دانشجو باید بر استاد احترام بگذارد و بدون ضرورت بیش از حد به او نزدیک نشود و حداقل به اندازه یک کمان میان او و استاد فاصله باشد.

6. به نظر شما همت طلبه باید چگونه باشد؟

همت دانش پژوه به مثابه دو بال برای پرنده است که با آنها اوج میگیرد. همت طلبه باید بر حفظ کردن تمام دروس باشد تا در نهایت بخشی از آنها را فرابگیرد و اگر همتش کوتاه باشد در نهایت جز اندکی از علم را به دست نخواهد آورد.

همت طلبه باید بلند باشد و طمع در مال دیگران نکند

در قدیم طلبه قبل از فراگرفتن علم، صنعتی می آموخت تا در مال دیگران طمع نکند.

7.علت کسالت و بی حالی و راه های علاج آن چیست؟

• یکی از علت های کسالت و بی حالی افزایش بلغم است و علل افزایش بلغم نیز زیاد خوردن آب است که علت آن هم پرخوری است.

راه های کاهش بلغم

• نان خشک خوردن
• مسواک کردن
• مویز خوردن
• کم خوردن غذا
• فی کردن

راه های کاهش غذا خوردن

•  اندیشیدن در مورد مزایای کم خوری و معایب پرخوری
•  خوردن به بیت انجام عبادات
•  از غذاهای مورد علاقه و باب میل شروع کردن
• پرهیز از غذاهای چرب

اهمیت شکر و دعا برای طلبه را بیان نمایید؟

• طلبه باید بداند که معطی علم خداوند است و در صورت شکرگزاری و دعا، توفیق کسب علم را پیدا میکند.
• طلبه باید با یاری رساندن به دیگران چه با علم خود چه با مال خود نظر خداوند را جلب نماید.
• طلب باید در خواست راهنمایی را از خداوند داشته باشد تا او را هدایت کند.

8. اهمیت ورع در تعلم را بیان نموده و کلام پیامبر در این زمینه را بیان کنید؟

طلبه باید حتماً پرهیزکار و با ورع باشد.

پیامبر ص میفرماید طلبه ای که بی ورع باشد خداوند او را به یکی از این سه چیز مبتلا میکنند.

او را به روستایی می اندازد که کسی حرف او را نفهمد

او را اسیر دست حاکم جور میکند

او را جوانمرگ میکند.

طلبه ای که با تقوا باشد منفعت او بیشتر و یادگیری اش آسان تر است.

مصادیق پرهیزکاری

• . پرهیز از پرخوابی
• پرهیز از پرگویی
• پرهیز از پرخوری
• پرهیز از غذای بازار
• پرهیز از غیبت

9.چهار سبب از اسباب تقویت حافظه را بیان کنید؟

• کندر با شکر خوردن
• خوردن 21 عدد مویز !
• مسواک زدن
• قرائت قرآن
• عسل خوردن
• کاهنده های بلغم
• صلوات فرستادن

10. چهار مورد از اسباب زیاد کننده روزی را بیان کنید؟

• سحر خیزی
• صدق
• جارو کردن صحن و سرا
• قرائت سو سوره واقعه
• شكر گزاری
• خط و خلق خوش
• دائم الوضو بودن
• پیش از اذان به مسجد رفتن

12. اهمیت جدیت و همت را در تحصیل علم علم بیان کنید؟
13. به نظر مصنف مقدار درس و تکرار آن باید به چه صورتی باشد؟
14.  اهمیت کتابت و مباحثه را بیان نمایید؟
15. شکر و دعا برای طالب علم چه جایگاهی دارد؟
16.  پنج مورد از اسباب تقویت حافظه را بیان کنید؟
17. پنج مورد از اسباب کاهنده روزی را بیان کنید؟