کتاب تاریخ بلعمى نوشته ابوعلى محمد بلعمى‌ است که در سال 352 هجری قمری با ترجمه تاریخ طبرى از عربی به پارسى و تصحیح و تکمیل آن، نگاشته است

کتاب تاریخ بلعمى با آنکه ترجمه ای است از تاریخ الامم و الملوک طبری و مطالب آن با متن‌ اصلى (تاریخ طبرى‌) ارتباط مستقیمی دارد، اما خود، یک منبع تاریخى مستقل و کهن است که به فاصله 50 سال، پس از اصل‌ِ آن نگاشته شده و با پرداخت مبتکرانه به حوادث تاریخى‌، سبکی دیگر از تاریخ نگاری در قرون نخستین پس از اسلام‌ ارائه کرده است

• دانلود مجموعه 15 جلدی کتاب صوتی تاریخ طبری

• دانلود کتاب صوتی تاریخ بلعمی

قدمت کتاب تاریخ بلعمى

کتاب تاریخ بلعمى پس از مقدمه شاهنامه ابومنصورى‌ ( که در سال 346 ق نگاشته شده‌) قدیمی ترین سند و یکى از نخستین نثر هاى به جاى مانده پارسی است که در دوران پادشاهی سامانیان و به دستور امیرمنصور سامانی نگاشته شده است.

امیران سامانى در نگاه داشت زبان فارسى اهتمام بسیار کردند و از این رهگذر در نیمه قرن چهارم هجرى‌، «تفسیر» و نیز تاریخ الرسل و الملوک طبرى به فارسى ترجمه شد که این دو ترجمه از ذخایر گرانبهای نثر فارسى اند که‌ خوشبختانه دست حادثه آنها را از میان نبرده است‌.

ویژگی نثر کتاب تاریخ بلعمى

شمار واژه های تازی در تاریخ بلعمی بسیار اندک است و سبک نثر آن بسیار ساده است و از واژه های دشوار و شعری در آن استفاده نشده است.

همچنین به مانند زبان پهلوی، جمله های آن کوتاه است و نمونه هایی از تکرار فعل در آن به چشم می خورد.

این از ویژگیهای بارز نثر مرسل سامانی است که نثر بلعمی نمایندهٔ آن است و نوشته های دوران ساسانی و حتی سنگ نبشته های دوره هخامنشی را به یاد می آورد.

محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا) در مورد سادگى نثر کتاب چنین تعبیر مى‌کند:

«…طورى ساده بوده که پیر زنان ایرانى هم قادر به استفاده از قرائت آن بوده‌اند”

سادگى و روان بودن نثر کتاب بدان جهت است که از دو آفت مصون مانده است‌:

یکى از «تأثیرپذیرى بیش از اندازه از اسلوب عربى‌»، و دیگر از «واژه‌هاى فارسى مشکل‌و نامأنوس‌».

هرمان اته Carl Hermann Ethé خاور شناس آلمانى در بررسى سبک نگارش تاریخ بلعمى‌گوید:

«تاریخ بلعمی در مرز نثر شاعرانه و نثر علمى فارسى‌، تألیفات تاریخى جا مى‌گیرد… این کتاب مدتى مدید نه تنها از لحاظ زبان‌، بلکه از لحاظ ارزش تاریخى هم‌مهمترین اثر منثور ادب قدیم ایران شمرده شد…»

تفاوت تاریخ بلعمى با تاریخ طبری

تاریخ بلعمی با تاریخ الرسل و الملوک طبری تفاوتهای بسیار داردکه این تفاوتها را می‌توان چنین طبقه‌بندی کرد:

1-روش جریر طبری در نگارش تاریخ روش محدثان است که بر طبق آن، اسناد هر واقعه ذکر می‌شود تا سرانجام، به ناقل اصلی برسد، اما بلعمی نام راویان و سلسله اسناد را حذف کرده، و از روایت های مختلف فقط یک روایت مستند را برگزیده است

2- تاریخ طبری از آغاز آفرینش تا حوادث سال ۳۰۲ قمری را شامل می‌شود، اما بلعمی ذکر حوادث تاریخی را تا سال ۳۵۵ قمری ادامه داده است.

3- اخبار و قصصی را که در تاریخ الرسل و الملوک طبری نیامده و یا کوتاه گفته شده، به تفصیل در تاریخ بلعمی گزارش شده است

4- داستان بهرام چوبین در سلطنت هرمز در تاریخ طبری نیامده که در تاریخ بلعمی گزارشِ کاملی در این زمینه داده است

5- بلعمی به ویژه در تفسیر آیات، گاه به نرمی و گاه به شدت به جریر طبری اعتراض می‌کند و آن تفسیری را می‌آورد که خود آن‌را مرجح می‌داند.

6- بلعمی درپاره‌ای موارد، وقایع تاریخی را که به ترتیب نیامده است، مرتب می‌کند و یا اخباری را که در طبری به صورت پراکنده ذکر کرده است، با افزودن مطالبی از منابع دیگر به صورت فصلی مستقل در ‌آورده است

7- تاریخ بلعمی نامها و حوادثی را که به وقایع تاریخی لطمه‌ای نمی‌زند، حذف ‌کرده است.

8- از مقایسۀ تاریخ بلعمی و تاریخ طبری روشن می‌شود که در بسیاری از موارد، بلعمی بدون کمترین اشاره، مطالبی را که نادرست دانستـه، تغییر داده است، مثـل تاریخ درگذشت خلیفۀ دوم، نسبِ ابوبکر، و نامهای دبیران، بندگان و زنان پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم)

تصحیح و گردآوری کتاب تاریخ بلعمى

در قرون اخیر نویسندگان و مورخان گرانقدری در جمع آوری و تصحیح نسخه‌هاى خطى‌ اهتمام ورزیده و پس از قرن ها این اثر ارزشمند ادبی و تاریخی را از غربت رهانیده و در اختیار دوستداران تاریخ و ادبیات ایران قرار داده اند که در ادمه نوشته به تعدادی از این آثار می پردازیم

1- کتاب تاریخ بلعمى به تصحیح محمدتقى بهار و به کوشش محمد پروین گنابادى

این کتاب‌ دو جلدى‌ مشتمل است بر 93 صفحه مقدمه مصحح ، فهرست مطالب‌ و 1266 صفحه متن و پیوست است که حوادث تاریخى را تا «پیش از اسلام‌» در بردارد و به طور کلى‌، شامل تاریخ «انبیا» و«ملوک‌» (پادشاهان‌) است‌.

ملک الشعرا کار تصحیح کتاب را از سال 1312 شمسی آغاز کردد اما با درگذشت ایشان در سال 1330 موفق به چاپ آن در زمان حیاتش نشد که نهایتا با اهتمام محمد پروین گنابادى نخستین بار در سال 1341 توسط نشر کتابفروشى منتشر شده است

2- کتاب تاریخ بلعمى به اهتمام محمدجواد مشکور

این کتاب یک جلدى دارای 376 صفحه و مشتمل بر بخش هایی از تاریخ‌بلعمى است که در کنار یکدیگر، قسمت مربوط به ایران (از آغاز تا ظهور اسلام‌) را شامل می شود و در سال 1337 شمسی درتهران توسط نشر کتابفروشى خیام چاپ شد.

3- کتاب تاریخ بلعمى به تصحیح محمد روشن‌

این کتاب پنج‌جلدى است که جلدهاى اول و دوم‌ آن تاریخ دوران «پیش ازاسلام‌» در 1320 صفحه‌ و جلدهاى سوم‌، چهارم و پنجم نیز تاریخ دوران «پس از اسلام‌» در 1905 صفحه در سال 1378 توسط انتشارات سروش منتشر شده است

4- کتاب تاریخ بلعمى به تصحیح ابوالقاسم سمنانى

اطلاعات کمی در مورد این تصحیح وجود دارد

5- کتاب تاریخ بلعمى چاپ هندوستان

اطلاعات کمی در مورد این چاپ وجود دارد بطوریکه آقاى ذبیح اللَّه صفا در کتاب «تاریخ ادبیات در ایران‌» با اشاره به‌چاپ تاریخ بلعمى در هندوستان‌، گوید: «یکبار در هندوستان بطبع بسیار مغلوط چاپ‌شده است‌

دانلود فایل pdf کتاب تاریخ بلعمى

دانلود کتاب تاریخ بلعمی جلد یک به تصیح محمدتقی بهار

دانلود کتاب تاریخ بلعمی جلد 2 به تصحیح محمد تقی بهار

فایل صوتی فصل اول کتاب تاریخ بلعمی را بشنوید