در ادامه مجموعه نوشته های معرفی فیلسوفان مشهور جهان به معرفی آگوستین قدیس فیلسوفی که فلسفه را با مسیحیت پیوند داد می پردازیم

آگوستین قدیس ( ٣٥٤ – ٤٣٠ میلادی) از فلاسفه و آباء کلیسا ؛ متولد نومیدیا، یکی از ایالات روم.

زندگی آگوستین قدیس

آگوستین چون تولستوی از دیار پلیدی به جهان پاکی سفر کرد. فرزند پدری مشرک و مادری مسیحی بود و از همان کودکی زیر تأثیرات ضد و نقیض قرار گرفت

پدرش میخواست وی به معلمی اشتغال ورزد و مادرش میخواست او کشیش شود. در نتیجه سرگرانیی که از این تضاد اندیشه برایش حاصل شد، آوگوستینوس خود را به دامن فسق و هرزگی انداخت. چون به سن مردی رسید بازنی فرد عشق باخت وصاحب فرزندی نامشروع شد.

آگوستین قدیس خویشتن را دروحی سرگردان در لجنزار گناه، میخواند. ابتدا در افریقا و سپس در رم و میلان به تدریس معانی و بیان پرداخت و خویشتن را، چنانکه خود گوید، وقف به دست آوردن مقام، پول، و تمجيد و تحسین کرد.

و آنگاه به تصادف با گدایی روبرو شد که چون او تنها به لذایذ جسمانی جهان دلخوش بود، و این برخورد چنان در بیداری او مؤثر افتاد که به یکباره بر آن شد به جستجوی زندگی پاك ونيك برخيزد.

این جستجو ، بس دراز و طولانی بود، ولی در فرجام کار آوگوستینوس معشوقه را رها کرد، نامزدی خود را با دختری که قرار ازدواج باوی نهاده بود به هم زد و ترجمان اراده خداوند گردید.

داستان این حوادث و تجارب را، در کتاب اعترافات خویش، که یکی از جگر سوزترین کتابهای جهان است، نوشته است.

اما از نظر فلسفی، کتاب مهمتر آگوستین قدیس «شهر خدا» نام دارد. وی اسقف هیپو، شهری در نزدیکی کارتاژ، در افریقای شمالی (تنوس امروزی) شده بود و در این شهر بود که اثر اخیر خویش را درباره جلال و شکوه شهر خدا در برابر پوچی و بی ارزشی شهرهای آدمیان به رشته تحریر کشید.

فلسفه آگوستین قدیس

فلسفه آگوستین قدیس چنانکه در کتاب شهر خدا پرورده شده، سرچشمه والهام از الهیات مسیحی، اخلاقیات رواقی و مثل دنیای بهتر فلسفه افلاطونی گرفته است و آن گاه این فلسفه به نوبه خود در نظریه دکارت درباره وجود خدا، در تصویری که اسپینوزا از جهان در چار چوب ابدیت پرداخت، وبالاخره در نظریه جدید علمی نسبیت مؤثر افتاد.

برتراند راسل مینویسد

فلسفه آگوستین در میان بهترین اندیشه های جهان، شایسته مقام شامخی است

هنگامی که آگوستین قدیس مشغول نوشتن درباره شهر خدا بود، گوتها، رم شهر آدمیان را غارت کردند. بنابراین فلسفه او نوید برای روزهای خوشتر حیات بود. او می گفت شهر خدا الگوی ابدی شهر فانی انسانهاست.

ملکوت آسمان همیشه، حتی وقتی رم یا هر سکونتگاه دیگری که انسان پدید آورده است نابود گردد، پا برجاست.

تقسیم بندی فلسفه آگوستین قدیس

فلسفه آگوستین قدیس را میتوان در سه قسمت خلاصه کرد: سِر خدا، معمای ابدیت و معنای زمان

1- سِرِّ خدا

آوگوستینوس میگوید با وجود جهل و نادانی در مورد دو چیز برای ما يقين حاصل است: ما هستیم و میاندیشیم. و این دو امر یقینی ما را به امر یقینی دیگری راهنمون میشود و آن وجود خداست که اصل ومنشأ هر موجود انسانی که به وی جسمی جاندار و روحی اندیشنده عطا شده است، میباشد .

اما خود خداوند به هیچ وجه شبیه موجودات انسانی نیست. او روحی است که در حیطه زمان و مکان نمی گنجدو زمان و مکان، خورشید و ستارگان و تمام اشیاء مادی و جانداران كره خاك را، تنها برای تکامل روح انسان در سفر زندگی خاکی و آماده گشتنش برای سفر پس از زندگی ، آفریده است.

بنابراین ، روح آدمی دارای اصلی آسمانی است و بر روی زمین حکم مسافری دارد.

سراسر جهان، کتاب درسی این روح است که برای چندی شاگرد مکتب ابدیت میباشد و همه اشیای مادی از جمله جسم خاکی فانی ما – افزارها و وسایل یادگیری اویند.

چون این مرحله ابتدایی تعلیم در گذرد، کتاب و وسایل یادگیری زندگی این جهانی را به کناری خواهیم گذاشت زیرا روح ما دیگر بدانها احتیاجی ندارد – و خود را برای مرحله بعدی حیاتی آماده خواهیم ساخت.

مرحله بعدی حیات به هر شکل که میخواهد باشد، در يك موردش برای ما یقین حاصل است، و آن این است که بهتر از این مرحله است. در نقشه کامل خداوند، هر چیز بهترین صورت رادار است.

هدف غایی و نهایی این نقشه آن است که روح انسان در این تعلیم و تهذیب، از شهرهای فانی آدمیان به سوی شهر باقی خداوند پیش رود.

2-معمای ابدیت، ابدیت چیست؟

آگوستین میگوید ابدیت جمع لمحات زمان – یعنی امتداد ثانیه ها، دقایق، ساعات، روزها، سالها و قرنها به صورت دوام و استمرار هستی – نیست. در حقیقت ابدیت با زمان ارتباطی ندارد.

زمان يك کمیت مادی است که از گذشته به حال ممتد می باشد. آغاز و انجامی دارد. اما ابدیت يك امر نامحدود معنوی است. آغاز و انجام ندارد. «حالی» است پیوسته ساری و همیشگی.

آگوستین اظهار میدارد، اغلب میپرسند «خداوند قبل از آنکه جهان را بیافریند چه میکرد؟ جواب این است که در ابدیت خدا «قبل» و «بعدی وجود ندارد.

به عبارت دیگر زمان از وقتی به وجود آمد که مخلوقاتی آفریده شدند و به سنجش آن پرداختند.

بنابر این بی معنی است اگر از زمان قبل از آفرینش جهان و پیش از آنکه زمانی وجود داشته باشد، سخن بگوئیم زیرا خداوند زمان را، وقتی دنیا را آفرید، خلق کرد.

آگوستین تصدیق دارد که بیان این اندیشه، به علت نارسایی زبان ها، دشوار است و ما، وقتی می خواهیم اندیشه نامحدودی را در قالب الفاظ محدود بیان کنیم، بدین نقص پی می بریم باید به خاطر داشت که دنیای حواس ما محدود است.

اما دنیای روح ما نامحدود میباشد روح ما بر فراز و در ماورای دنیای کوچکی که میبینیم، میشنویم، لمس میکنیم، میچشیم و میبوئیم، پرواز میکند.

ما تنها وقتی به حقایقی چون ایمان، عشق و از خود گذشتگی میاندیشیم، سوادی از این جهان بی پایان و نامتناهی – یعنی ابدیت روح خود را که به روح الهی پیوسته – می بینیم.

ما به اعماق ایمان پی نمی بریم؛ اوج از خود گذشتگی را اندازه نمیتوانیم گرفت؛ و وسعت دایره عشق را محدود نتوانیم کرد.

این مفاهیم، با آنکه در زبان ناقص بشر، بیرون از حد تعریف اند، معذلك، برای ما به منزله آیات منزله الهی درباره نامتناهی بودن روح و ابدیت زندگی ما هستند.

آگوستین قدیس دنیایی را که ما از راه حواس در مییاییم به اسفنجی محدود و دنیایی را که روح ما درك میکند به اقیانوسی نامحدود مانند میکند که آن را احاطه کرده است.

اما علیرغم زیبایی رویایی این تشبیه، باید در پذیرفتن آن محتاط بود. زیرا اسفنج و اقیانوس در چهار چوب مادی زمان و مکان محدوداند و حال آنکه مفهوم ابدیت از همه حدود زمانی و مکانی آزاد است.
حیات آدمی -روح خلاق خداوند – همیشگی وابدی است.

3-معنای زمان

دنیای مادی وجود ما، دنیای مکانیکی زمان و مکان است. اما جهان مادی واقعیت غایی حیات نیست. کشفیات علم جدید هم نظر آگوستین را تأیید میکند.

به گفته سرجيمز جينز، جهان به تدریج به يك اندیشه بزرگ شباهت پیدا می کند تا به يك ماشین بزرگ …

آگوستین می گوید ؛ دنیای مادی مکانیکی در زمان وجود دارد؛ دنیای مثالی روح در ابدیت. اما ادراك ما از زمان امری نسبی و بسته به موقعیت ما در جهان مادی است.

زمان در روی كره خاك با ساعت، روز، ماه، سال و غیره سنجیده میشود. ولی اجرام سماوی دیگر معیارهای دیگر دارند.

يك سال ممکن است در گردش ستاره ای دور دست لحظه ای بیش نباشد. به این طریق، در جهان زمان سنج های بیشمار وجود دارد وادراك ما از زمان تنها یکی از بلیونها ادراک دیگر است.

تنها چیزی که واقعیت دارد يك حال ابدی است، و آن، خارج از ذهن بشر وجود ندارد، بلکه در درون ذهن او وجود دارد.

آنچه را که ما دیروز میگوئیم خاطره موجود و فعلی گذشته است.

آنچه را فردا می نامیم انتظار موجود و فعلی آینده است.

برای آنکه این نکته را با اصطلاحات جدید مجسم سازیم، اجازه بدهید فرض کنیم که ذهن محبوس در جسم مانند مردی است که در هواپیمایی مسافرت میکند.

هواپیما از واشینگتن به بوستن پرواز میکند. در این لحظه بر فراز نيويورك – حال است. پشت سر آن واشینگتن – گذشته قرار دارد و بوستن آینده جلو آن است.

اگر کسی بگوید واشینگتن «بود»، نيويورك «هست»، و بوستن خواهد بود اشتباه است. زیرا در این لحظه هر سه آنها هستند.

این تنها محدود بودن میدان رؤیت ماست – امری که کاملا مربوط به وضع موقت ما در سفر بین دو شهر میباشد ، و لذا نسبی است که نمیتوانیم هر سه نقطه را با هم ببینیم

این نسبی بودن، در مورد زمان نیز صادق است.

آگوستین می گوید این صحیح نیست که ما بگوئیم دیروز بود امروز هست و فردا خواهد بود. زیرا این هرسه، که قسمتهایی از زمان هستند، در حال و همزمان باهم، وجود دارند

بنابراین زمان مادی تصویر ناقصی از يك ابدیت کامل است و شهر انسان نسخه بدل ناقصی از شهر کامل خدا.

پس بیائید که از ویران شدن خانه موقتی خود اندوه به دل راه ندهیم، زیرا خانه باقی و ابدیمان آماده و در انتظار ماست. آسایش نیکان در بهشت خدا تمام نشدنی است.

آیا عزیزان، ثروت و زندگیتان را از دست داده اید ؟ اندوهگین میباشید، زیرا روح خود را از دست نداده اید. روح شما نابود شدنی نیست.

در همه احوال و در هر حادثه ای به هدایت الهی متکی باشید. بر آن بکوشید تا قسمت مادی ذات خویش را خوار دارید تا قسمت روحانی آن اعتلا یابد. در پیشه خود فروتن و امیدوار باشید.

تن خود را به خاطر نجات و رستگاری روح ، مراقبت کنید، زیرا روح شما مدام در پی آن است که به ملکوت الهی که از آنجا آمده است، باز گردد.

زندگینامه صوتی آگوستین قدیس را بشنوید