زندگی و آثار ایرج پزشکزاد خالق کتاب های ارجمند دایی جان ناپلئون ، ماشاالله خان در بارگاه هارون الرشید و حاج مم جعفر در پاریس و مترجم کتاب دزیره

ایرج پزشکزاد زادهٔ ۱۳۰۶ تهران از طنزپردازان به نام ایرانی نیمهٔ دوم قرن بیستم است. او بیشتر به خاطر خلق رمان دایی‌جان ناپلئون و شخصیتی به همین نام به شهرت رسید.

پس از آن در سال ۱۳۵۵ مجموعهٔ تلویزیونی دایی‌جان ناپلئون توسط ناصر تقوایی با اقتباس از این رمان ساخته شد.

همچنین کتاب دایی جان ناپلئون در سال ۱۹۹۶ توسط دیک دیویس به انگلیسی ترجمه شده‌است. وی با مهارت بسیار طنز کتاب را در ترجمه خود منتقل نموده‌است.

ساخته شدن دایی جان ناپلئون توسط تقوایی به آن ظرافت و زیبایی فراوان با آن بازیگران خبره باعث بیشتر شناخته شدن پزشک زاد شد …

پزشک زاد در سال ۱۳۰۶ خورشیدی با اصلیت بهبهانی در تهران زاده شد. وی پس از تحصیل در ایران و فرانسه در رشتهٔ حقوق دانش‌آموخته شد و به مدت پنج سال در ایران به قضاوت در دادگستری مشغول بود. پس از آن به خدمت در وزارت خارجه ادامه داد و آخرین سمتش مدیرکل روابط فرهنگی بود.

وی کار نویسندگی را در اوایل دههٔ ۳۰ با نوشتن داستان‌های کوتاه برای مجلات و ترجمهٔ آثار ولتر، مولیر و چند رمان تاریخی آغاز کرد.

پزشک زاد درباره بیوگرافی خود به طور خلاصه می‌گوید:

از پدری پزشک و مادری معلم به دنیا اومدم. تحصیلات ابتدایی و متوسطه در تهران و تحصیلات عالیه رو در فرانسه در رشته حقوق گذراندم.

بعد از فارغ‌التحصیلی به استخدام وزارت امور خارجه در آمدم و به عنوان دیپلمات تا انقلاب در اونجا کار کردم. بعد از انقلاب از کار اخراج شدم به طوری که حتی حقوق بازنشستگی هم شامل حالم نشد. بعد از اون به فرانسه برگشتم و به کار روزنامه نگاری و قلم زنی و نوشتن اراجیف! مشغول شدم.

در فرانسه، عضو شورای نهضت مقاومت ملی شد که با رهبری شاپور بختیار تشکیل شده بود. وی برای نهضت چند کتاب نوشته‌است از جمله ‘مروری بر واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲’.

فایل ویدیویی مصاحبه با ایرج پزشکزاد خالق دائی جان ناپلئون را ببینید:

زندگی و آثار ایرج پزشکزاد معرفی آثار و کتاب های ایرج پزشکزاد :

از فهرست آثار ایرج پزشک زاد که تا کنون چاپ شده است کتاب های زیر را می توان  نام برد

داستان ، رمان و نمایشنامه طنز

1. دائی جان ناپلئون (۱۳۴۹) (رمان)  دانلود کتاب صوتی 
2. ماشاالله خان در بارگاه هارون الرشید(۱۳۳۷) (رمان) دانلود کتاب صوتی 
3. بوبول (۱۳۳۸) (طنزیات اجتماعی)
4. آسمون ریسمون (۱۳۴۲) (طنزیات ادبی)
5. ادب مرد به ز دولت اوست تحریر شد (۱۳۵۲) (نمایش‌نامه)
6. حاج مم‌جعفر در پاریس (۱۳۳۳) (خاطرات)
7. انترناسیونال بچه‌پرروها (۱۳۶۳) (طنزیات سیاسی)
8. شهر فرنگ از همه رنگ (احتمالاً ۱۳۷۲) (طنزیات سیاسی و اجتماعی)
9. خانوادهٔ نیک‌اختر (۱۳۸۰) (رمان)
10. طنز فاخر سعدی (۱۳۸۱) (نقد و تفسیر)
11. حافظ ناشنیده‌پند (۱۳۸۳) (سرگذشت‌نامه و رمان تاریخی)
12. رستم‌صولتان (۱۳۸۴) (طنزیات اجتماعی)
13. گلگشت خاطرات (۱۳۸۶) (طنزیات اجتماعی)
14. پسر حاجی باباجان (۱۳۸۷) (نمایش‌نامه)
15. به یاد یار و دیار (۱۳۹۱) (خاطرات)
16. صندوق لعنت (۱۳۹۴) (نمایش‌نامه)
17. بلیط خان‌عمو (نمایش‌نامه)

آثار تاریخی

1. مروری در واقعهٔ ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و قانون مصونیت نظامیان آمریکایی(تاریخ)
2. مروری در تاریخ انقلاب روسیه (۱۳۷۰) (تاریخ)
3. مصدق بازمصلوب: چند مقالهٔ سیاسی (۱۳۷۲) (مقالات سیاسی)
4. مروری در تاریخ انقلاب فرانسه (۱۳۸۱) (تاریخ)
5. مروری در انقلاب مشروطیت ایران (۱۳۸۴) (تاریخ)
6. ریشه‌های اختلاف چین و شوروی (رساله)

آثار ترجمه شده توسط ایرج پزشکزاد

1. روزولت / سارا دلانو روزولت (۱۳۲۶)
2. ملک مقرب در جمع شیاطین / موریس دوکبرا (۱۳۳۱)
3. دختر گرجی / موریس دوکبرا (۱۳۳۴)
4. زندانی کازابلانکا / موریس دوکبرا (۱۳۳۵)
5. دزیره / آن ماری سلینکو (۱۳۳۵)
6. افسونگران دریا / آلفرد ماشار (۱۳۳۶)
7. جمیله / هانری بوردو (۱۳۳۷)
8. عدالت اجرا شده‌است / ژان مکر (۱۳۳۷)
9. دو سرنوشت / ویلکی کالینز (۱۳۴۵)
10. فردا گریه خواهم کرد / لیلیان روت (۱۳۴۵)
11. ماروا / موریس دوکبرا (۱۳۶۲)
12. شوایک سرباز پاکدل / یاروسلاو هاشک (۱۳۶۴)

1. کتاب دایی جان ناپلئون

در ادامه زندگی و آثار ایرج پزشکزاد ، به معرفی کتاب دائی جان ناپلئون می پردازیم

این کتاب رمانی طنز  است که در ۱۳۴۹ منتشر شده است. دایی جان ناپلئون داستان مرد پريشان احوالی است که به دليل ناکامی هايش در زندگی واقعی، در ذهنش از خود ناپلئونی ساخته است و گمان میکند که انگليسی ها قصد نابودی اش را دارند. نظراتی در مورد این رمان هم داده اند:

” وجود چنین رمانی در ادبیات ایران، به حد اعلی كمیک و مبتكرانه، مملو از شخصیتهای به‌ یادماندنی در كشاكش زد و خوردهای مضحک ممكن است خواننده غربی را، كه عادت كرده با شنیدن نام ایران به یاد صحنه های جدی بیفتد، دچار شگفتی كند. حال آنكه در خود ایران این رمان شاید شناخته ترین و محبوب ترین داستانی باشد كه پس از جنگ جهانی دوم در این كشور نوشته شده است “.
(پروفسور دیک دیویس، نویسنده و مترجم بریتانیایی)

آقای پزشکزاد، خود درباره ماجرای تالیف و انتشار کتاب “دائی جان ناپلئون” گفت:

” دوستی داشتم، تورج فرازمند، که آدم فوق العاده ای بود و از لحاظ فهم و شعور و ذوق هنری نظیر نداشت. من مامور (وزارت خارجه ایران) بودم در ژنو و تصادفا تورج فرازمند چند روزی به آنجا آمده بود. پرسید:

” کار تازه چی داری؟ ”

– گفتم و او سه ساعت تمام گوش کرد و تشویق فوق العاده ای کرد از دایی جان ناپلئون. خبرش را تورج به تهران برد و وقتی به تهران رفتم، به اصرار فراوان دوستان در مجله ” فردوسی”، قبول کردم که به صورت پاورقی در آنجا چاپ بشود “.

عباس پهلوان، روزنامه نگار و سردبیر آن دوران مجله ” فردوسی” بود. او گفت:

” قسمت اول را که خواندم خیلی تشویقش کردم. پرسید:

” چی فکر میکنی؟ ”

– گفتم: ” چاپش کردم! پاورقی اش خیلی طرفدار داشت. از طبقات مختلف. اما فکر میکنم اولش می ترسید آن را بنویسد. در تیراژ ما هم موثر بود. تا جایی که نصف شب می آمدند مجله را که پنج زار قیمتش بود ببرند، فقط برای اینکه دایی جان ناپلئون را بخوانند. ما بابت هر قسمت ۱۰۰ تومان به پزشکزاد میدادیم، که آن موقع ها خیلی پول بود و از دستمزد بقیه ماها خیلی بیشتر بود “.

داستان راجع به پسر پانزده ساله ای است كه عاشق ليلی دختر دایی خود ميشود. ليلا دختر دایی جان بزرگ و به اصطلاح بزرگ خانواده آنهاست. خانواده پسرک در باغ بزرگی كه ارثیه آقا بزرگ (پدر دایی جان ناپلئون) هست زندگی مبكنند. اطراف باغ هم خانه های بقيه اعضای فاميل هست كه همه زير نظر و دستورات دایی جان زندگی میكنند.

دایی جان در اصل یک قزاق بوده كه در درگيرهای شهربانی شركت داشته، اما در محفل خانوادگی اين درگيری های كوچک به جنگهای خونين و بزرگ با انگليس و روس تبديل میشه! پدر قهرمان داستان يا همان شوهر خواهر دایی جان كه از دروغ ها و خالی بندی های دایی جان به ستوه آمده، بهانه هایی جور میکند تا در جمع و خفا دایی جان رو مسخره كند، و دایی ناپلئون هم با شناسایی دشمن (شوهر خواهر) سعی در تخريب شخصيت و زندگی اون میکند.

قهرمان داستان به دليل عشق ليلی و عقيده ای كه به وصال دارد از خیلی از اين اتفاقات به طور نامحسوسی جلوگيری میکند. دایی جان نوكری به نام مش قاسم داره كه از خود دایی خالی بند تر هست.

دانلود کتاب صوتی دائی جان ناپلئون

رمان دائی جان ناپلئون این طور شروع میشود:

” من یک روز گرم تابستان، دقیقا یک سیزده مرداد، حدود ساعت سه ‌و ربع کم بعدازظهر، عاشق شدم. تلخی ها و زهر هجری که چشیدم بارها مرا به این فکر انداخت که اگر یک دوازدهم یا یک چهاردهم مرداد بود، شاید اینطور نمیشد.

– آن روزها هم مثل هر روز با فشار و زور و تهدید و کمی وعده‌ های طلایی برای عصر، ما را، یعنی من و خواهرم را، توی زیرزمین کرده بودند که بخوابیم. در گرمای شدید تهران خواب بعدازظهر برای همه بچه‌ ها اجباری بود. ولی آن روز هم ما مثل هر بعدازظهر دیگر، در انتظار این بودیم که آقاجان خوابش ببرد و برای بازی به باغ برویم، وقتی صدای خورخور آقاجان بلند شد، من سر را از زیر شمد بیرون آوردم و نگاهی به ساعت دیواری انداختم. ساعت دو و نیم بعدازظهر بود. طفلک خواهرم در انتظار به خواب رفتن آقاجان خوابش برده بود. ناچار او را گذاشتم و تنها، پاورچین بیرون آمدم.

– لیلی، دختر دایی جان، و برادر کوچکش نیم ساعتی بود در باغ انتظار ما را می کشیدند. بین خانه ‌های ما که در یک باغ بزرگ ساخته شده بود، دیواری وجود نداشت. مثل هر روز زیر سایه درخت گردوی بزرگ بدون سروصدا مشغول صحبت و بازی شدیم. یک وقت نگاه من به نگاه لیلی افتاد. یک جفت چشم سیاه درشت به من نگاه میکرد. نتوانستم نگاهم را از نگاه او جدا کنم. هیچ نمیدانم چه مدت ما چشم در چشم هم دوخته بودیم که ناگهان مادرم با شلاق چند شاخه ‌ای بالا سر ما ظاهر شد “.

2. کتاب ماشاالله خان در بارگاه هارون الرشید نوشته ایرج پزشکزاد

در ادامه زندگی و آثار ایرج پزشکزاد یکی دیگر از آثار پزشکزاد معرفی میشود

کتاب ماشاالله خان در بارگاه هارون الرشید دومین اثر مطرح ایرج پزشکزاد بعد از رمان طنز دائی جان ناپلئون است که نخستین بار در سال ۱۳۳۷ بعنوان پاورقی در مجله اطلاعات جوانان و برای بار دوم در سال ۱۳۵۰ در مجله فردوسی منتشر شد.

بر خلاف شخصیت های رمان دائی جان ناپلئون که در زندگی و اطراف پزشکزاد حضور عینی داشته اند این کتاب داستانی تخیلی داشته و  درباره نگهبان ساده ی بانکی است که توسط مرتاضی هندی به زمان گذشته منتقل شده و به دربار هارون الرشید راه مییابد. با مشکلاتی که برای وی در این تونل زمان اتفاق میافتد در برگشت از گذشته به زمان حال ، از آنجا فرار میکند و در مراجعت با خود انگشتر هارون الرشید را میآورد.

ایرج پزشکزاد در مقدمهٔ کتاب چنین می‌نویسد:

سیر و سفر در زمان، بخصوص در زمان گذشته، همیشه یک رویای بشر بوده است.

آدم امروز آرزو میکند که با علم و اطلاع به توانایی خود و کمبودهای قدیم میتوانست بمیان آدمهای قرون گذشته برگردد و برتریهای خود را به رخ آنان بکشد و تفریح کند. این تفریح و تفرج در گذشته، موضوع بسیاری از آثار تخیلی نویسندگان، بخصوص بعد از اختراع سینمائوگراف قرار گرفته و فیلمبرداران کشورهای مختلف این موضوع را به کرات به عنوان تفریح دلپذیر مورد استفاده قرار داده اند.

چند شب پیش با دوستی در این مقوله حرف میزدیم، بفکر افتادیم که ما هم در این زمینه آزمایشی بکنیم، فکر برگرداندن ماشاالله خان دربان بانک، به دوران پرجلال هرون الرشید در ذهن ما شکل گرفت و طرح آنرا به تقلید ادبیات خارجی ریختیم. اما از آنجاکه هنوز سینمای نوخاسته ما توانایی آنرا پیدا نکرده که اینگونه قصه های پر ماجرا را به پرده سینما بکشاند و از آنجا که یک مجله متخصص جوانان شروع به انتشار کرده است، ناچار ماشاءالله خان را بر صفحه کاغذ راهی میکنیم تا به دوران پرشکوه هرون الرشید بگردد. انشاالله سفرش بخیر باشد.

دانلود کتاب صوتی ماشااله خان در دربار هارون الرشید

3. کتاب حاج مم جعفر در پاریس نوشته ایرج پزشک زاد

نام دیگر کتاب حاج مم جعفر در پاریس ؛ خاطرات سفر یک ایرانی به دیار مهرویان است. داستان اصلی کتاب در باب مسافرت فردی است که پزشک زاد او را در مقدمه به نام مستعار حاج مم جعفر معرفی می‌کند و به خواننده این نوید را می‌دهد که متن پیش رو قصه پردازی نبوده و هر چه را در نظر میگذراند شرح رویائی مردی تاجری است که برای درمان بیماری خود به فرنگ رفته است و حالا باید با فرهنگی بیگانه آنجا وفق یابد.

راوی داستان، مترجم این شخص در فرنگستان (پاریس) است. او شرح وقایع را مکان به مکان، از فرودگاه مهرآباد گرفته تا گمرک فرودگاه، از جست و جوی هتل گرفته تا سفارت ایران با نگاهی طنز و لحنی ساده و روان به جان خواننده می نشاند.

4. ادب مرد به ز دولت اوست ایرج پزشکزاد نمایشنامه طنز

این کتاب یک نمایشنامه کمدی است در سه پرده اصلی، یک مقدمه، یک تکمله و یک مکمل تکمله به قلم ایرج پزشکزاد که برای اولین بار در سال ۱۳۵۲ منتشر شد. این کتاب در سال ۱۳۸۰ برای بار پنجم تجدید چاپ کردید. ماجرای نمایشنامه درباره یک کارمند ساده و عیالوار، ولی با وجدان است که حاضر نشده‌است رشوه ای برابر ده هزار برابر! حقوقش را در ازای یک کار ساده دریافت کند. به ناچار و برای گول زدن این انسان ساده که به مرض پارسایی از درجه پنج مبتلاست، شیطان، شخصاً وارد زندگی وی می‌شود

5. مجموعه داستان کوتاه طنز بوبول

 ادامه زندگی و آثار ایرج پزشکزاد :  بوبول نام مجموعه چند داستان و نمایشنامه طنز و چند قطعه فکاهی و انتقادی به قلم ایرج پزشکزاد. این داستانها بطور پراکنده ابتدا طی سالهای ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ در نشریات تهران چاپ شد و سرانجام در سال ۱۳۳۸ به صورت یک کتاب واحد توسط انتشارات نیل منتشر گردید.
داستانهای این مجموعه عبارتند از: بوبول. شوشو جان. رودل کامی. موشی. فرهاد بی بنیاد. نسل بیچاره. اولین گغتگوی آدم و حوا. انگور. ورزش سوئدی. خاخا. سواد انگلیسی. مرتاض هی، هندی هی. مموش. سبیل منوچ. آخرین آرزو. هدیه فرشتگان. آرتیست بازی. زبان پلوخوری. اسم رمانتیک. ننگ بی پولی. لولو عینکی. بخارات و مضرات.

مقدمه مؤلف درباره کتاب بوبول

چند قطعه ای که در این کتاب ملاحظه میفرمائید در سالهای ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ در مجلات تهران منتشر شده است و شاید بعضی از آنها دیگر جنبه انتقادی خود را از دست داده باشند . مثلا قطعه ای که درباره جمع آوری و معتادین به مواد افیونی در باغ مهران نوشته شده ، امروز که به واسطه همکاری دولت و ملت بحمد ا… دیگر حتی یک نخود تر..یا..ک در تمام کشور پیدا نمیشود ، فقط به عنوان اشاره به یک دوره از تاریخ مملکت قابل ضبط است .

همچنین است قطعه «نسل بیچاره» که بنده چند سال پیش بعد از انتشار خبر مقطوع النسل شدن دو نفر از هموطنان به دست دو بانوی کوتاه فکر ، نوشتم و چون به علت روشن بینی و عاقبت اندیشی اکثر بانوان کشور واقعه نظیر پیدا نکرده ، اهمیت و تازگی خود را از دست داده است . چند انتقادی که در قسمت آخر کتاب ملاحظه میفرمائید در روزنامه اطلاعات جمعه منتشر شده است . چون با عنوان رسمی انتقاد به رشته تحریر در آمده از قسمت اول مجزی گردیده است .میل داشتم تمام نوشته های خود را پیدا میکردم و منتخبی از آنها را به منظر شما میرساندم ولی متأسفانه هیچ کدام را ضبط نکرده بودم و یافتن این چند قطعه را هم مدیون آقای نعمت ا… جهانبابوئی مدیر «فردوسی» ، آقای دکتر رحمت مصطفوی مدیر «روشنفکر» و آقای احمد شهیدی سردبیر نشریات اطلاعات هستم که بعضی شماره های موجود نشریات خود را در اختیارم گذاشتند و از ایشان بسیار ممنونم.

6. پسر حاجی بابا جان اثری داستانی ، نمایشنامه طنز

ادامه زندگی و آثار ایرج پزشکزاد : پسر حاجی باباجان نام اثری طنز از طنزپرداز معروف ایران، ایرج پزشکزاد است که در تابستان سال ۱۳۸۷ خورشیدی توسط انتشارات پژوهه چاپ شده است. کتاب به صورت نمایش‌نامه بوده و در سه پرده و دو میان پرده به رشتهٔ تالیف درآمده است.
پسر حاجی باباجان، مانند دیگر کتاب‌های ایرج پزشکزاد بسیار ساده و روان نوشته شده است. شخصیت پردازی مناسب و بیان کامل واکنش‌های نسبت به وقایعی که اتفاق می‌افتد درست و مناسب بیان شده است. گرچه سال‌ها از نگارش اثر معروف دایی جان ناپلئون (کتاب) و سریالی با همین عنوان به نام دایی‌جان ناپلئون (مجموعه تلویزیونی) گذشته است اما در طول متن بارها و بارها می توان رنگ و بوی آن را در این کتاب نیز مشاهده کرد. حتی می توان به نوعی مشابه سازی نیز اشاره نمود.

کتاب به صورت نمایش‌نامه است. سه پرده و دو میان پرده. با چهار شخصیت:
جعفر: معروف به جف – بیست و دوساله با کمی لکنت زبان که بیشتر در بیان میم های اول مشکل دارد.
سیروس: سی و هشت ساله – مهندس
حاجی میرزا علی آقا: پدر جف – پنجاه و هفت هشت ساله
مینو: دختر جوان – بیست و شش هفت ساله

7. خانواده نیک اختر اثر ایرج پزشکزاد

نمایش‌نامه‌ای در دوازده منزل به جای دوازده پرده.

خانواده نیک اختر روایت زندگی خانواده‌ای است که بعداز انقلاب در پی تبعیدی خود خواسته به کانادا مهاجرت کرده‌اند. البته این را هیچ وقت به زبان نمی‌آورند ولی با خواندن کتاب و روابط حاکم بر خانواده مهاجرت را خود خواسته می‌بینیم. افراد خانواده را، نیک اختر و همسرش بدری و بچه‌ها فرهاد و فرشته و فاطی که دخترکی روستایی است و با خودشان برده اند –مثلن کلفت- و طبق معمول یک خانم بزرگ با گوش‌های سنگین. این خانواده مهمانی هم دارند به نام خان‌عمو که استاد دانشگاه است و از ایران به آن‌جا رفته و موقتن در آن‌جاست و برمی‌گردد. نرمال ترین آدم‌های داستان هم همین خان‌عمو و فاطی هستند.

8. انترناسونال بچه پرروها مجموعۀ 17 مقاله و لطیفۀ سیاسی از ایرج پزشکزاد

کتاب رستم صولتیان نوشته ایرج پزشکزاد

کتاب آسمون ریسمون نوشته ایرج پزشکزاد

کتاب انقلاب مشروطیت ایران اثر پزشکزاد

کتاب گلگشت خاطرات

در پایان مطلب زندگی و آثار ایرج پزشکزاد فایل صوتی سخنرانی ایشان در پاریس در مورد طنز فاخر سعدی تقدیم علاقمندان میگردد: