فایل صوتی نقد و بررسی کتاب مسئله اسپینوزا اثر اروین دی یالوم

فایل صوتی نقد و بررسی کتاب مسئله اسپینوزا اثر اروین دی یالوم توسط دکتر سروش دباغ در بنیاد سهروردی

اسپینوزا

قسمتی از فایل صوتی نقد و بررسی کتاب مسئله اسپینوزا توسط دکتر سروش دباغ

جلسه کتابخوانی « بنیاد سهروردی»، به نقد و بررسی کتاب مسئله اسپینوزا ، نوشته اروین یالوم، اختصاص داشته به همین مناسبت، برای بار دوم، کتاب را طی 8-7 روز اخیر خواندم و لذت وافر بردم. افزون بر روایتِ روان و دل انگیز داستان، خلق شخصیتی چون فرانکو و دیالوگ های درازآهنگ و عافیت سوز او با باروخ/ بندیکت اسپینوزا بر جذابیت و عمق رمان افزوده است.

بار نخستی که رمان را خواندم؛ مجذوب و مفتونِ حریت و جسارت و صداقت و خفیف الموونه بودنِ باروخ جوان شدم؛ فیلسوفی که دست ردّ به پیشنهاد خاخام عالی رتبه کنیسه زد و رنج تکفیر و ارتداد را بر خود هموار کرد و بهای سنگینی برای آزاد اندیشی خود پرداخت.

اسپینوزا ، صلیب تنهایی خویش را بر دوش کشید و با خواهر و برادر و دوستان و آشنایان بدرود گفت و ترک دیار و کاشانه کرد و غربت نشینی اختیار نمود و برای امرار معاش به عدسی تراشی روی آورد و ایده های خلاقانه و نا متعارف و غریب خود درباره امر متعالی، وحی، تاریخمندیِ متن مقدس…را در خلوت و انزوا نوشت؛ آرائی که در « اخلاق» و « رساله الاهیاتی- سیاسی»، گنجانده و منتشر شدند. از اینرو، صورت منقحِ درسگفتار فلسفه اسپینوزای خود را که قرار است تا چند ماه دیگر در قالب کتابی منتشر شود، « غربت و غرابت اسپینوزا » نامیده ام.

بار دوم که این رمان خواندنی را در مطالعه گرفتم؛ دو مؤلفه در شخصیت ( personality) اسپینوزا در ذهن و ضمیرم پررنگ شد. یکی از چهار اصلِ مکتب « روان درمانی اگزیستانسیلِ» یالوم، «آزادی و مسئولیت» است.

به میزانی که کسی، آزادی انسانی خویش را به منصه ظهور می رساند و مسئولیت کنش هایش را می پذیرد و آنها را فرافکنی و یا انکار نمی کند، سلامت و بلوغ روانی را تجربه می کند؛ که خیلی از انسانها، جرات بکار بستن و اعمالِ آزادی انسانی و متعاقب آن، پذیرش مسئولیت رفتارهای خویش را ندارند.

در دیالوگ های میان اسپینوزا و فرانکو، وقتی فرانکو ابراز پیشمانی می کند و اذعان می نماید که با برنامه قبلی به سروقت او رفته و سولاتی را طرح کرده تا عقاید باروخ جوان را از زیر زبانش بیرون کشد و به کنیسه گزارش دهد؛

اسپینوزا می گوید به آنچه بر زبانم جاری شد، باور دارم و معتقدم. در واقع، به رغم خطرخیز بودن پاسخ هایش، اسپینوزا می دانسته که چه می گوید و مسئولیت آنها را می پذیرد.

افزون بر این، باروخ جوان، مطابق با نظریه سلسله مراتب نیازهای ( hierarchy of needs) مازلو، با پشت سر نهادنِ نیازهای مراتب پایین و اختیار کردنِ نحوه زیست مطلوبش، به رغم سختی های زیادی که متحمل گشت؛ خودشکوفایی ( self-flourishing) را تجربه کرد و با نوشتنِ تاملات و یافته های بکر و بدیعش، استعدادهایش را به فعلیت رساند.

خودشکوفایی، به روایتِ مازلو با فرا انگیزش ( meta-motivation) در می رسد؛ فرا انگیزشی که پس از رفع نیازهایی که منشا و منبع بیرونی دارند در می رسد و بسان چشمه ای از درون فرد می جوشد و سر بر می آورد و پرداختن بدانها، فرد را سرخوش می کند و اوقات نیکویی را برایش رقم می زند.

که :

کانِ قندم نیستان شکّرم

هم زمن می روید و من می خورم

اسپینوزا ، از قند و شکری که از درون او روییده و جوشیده بود، تغذیه می کرد؛ قند و شکری که با فرا-انگیزش در می رسد و قوام بخش خود شکوفایی و آرامش درونی و بلوغ روانی است.

امیدوارم، هر یک از ما، از پی اسپینوزا روان گردیم و به قدر وسع، خودشکوفایی و فرا-انگیزش را تجربه کنیم؛ امری که هر چند دیریاب است؛ اما برکات نیکویی دارد و روشنی و طراوت و « وزنِ بودن» را به ما می نمایاند:

رخت ها را بکنیم آب در یک قدمی است

روشنی را بچشیم… تور در آب بیندازیم

و بگیریم طراوت را از آب ریگی از روی زمین برداریم

وزنِ بودن را احساس کنیم.

اروین یالوم :

اروین یالوم Irvin David Yalom نویسنده و روانشناس آمریکایی و پایه‌گذار روانشناسی هستی‌گرا یا اگزیستانسیال است. او نخستین روان‌شناسی است که توانسته با دانش گسترده در حوزه‌ی روان‌شناسی و مطالعه‌ی فلسفه‌ی افرادی مانند ارسطو و سقراط، نگاه تازه‌ای به علم روان‌شناسی و روان‌کاوی ایجاد کند. او موفق شد در سال 2002 جایزه‌ی انجمن روان‌پزشکی آمریکا را دریافت کند.

یالوم با داستان‌های ساده و جالبی که از تجربیات خود و دیگران در کتاب‌هایش حرف می‌زند، علاوه بر روان‌شناسان و روان‌کاوان توانسته است که مردم عامه را هم با خود همراه کند.

از دید او روح و روان انسان مخصوصا در دوران معاصر آن‌قدر پیچیده شده که باید به دنبال روش‌های جدیدی برای روبه‌رو شدن با مسائل روحی و روانی باشیم.

از آثار داستانی یالوم میتوان کتاب های وقتی نیچه گریست ، درمان شوپنهاور و کتاب مسئله اسپینوزا و از آثار غیر داستانی او کتاب روان‌درمانی اگزیستانسیال را نام برد

دکتر سروش دباغ :

دکتر سروش دباغ در نشست بنیاد سهروردی به نقد افکار و دیدگاه های اسپینوزا و اروین یالوم و نقد و بررسی کتاب مسئله اسپینوزا پرداخته و در پایان هم تعدادی از حاضرین در جلسه ضمن ابراز دیدگاه های خود ، جلسه پرش و پاسخ برگزار کرده اند.

دکتر سروش دباغ پژوهشگر ایرانی حوزه دین، فلسفه و ادبیات و دارای دکترای داروسازی از دانشگاه علوم پزشکی تهران ، دکترای فلسفه از دانشگاه واریک انگلستان بوده و اکنون در دانشگاه تورنتو در مقطع پست دکترا مشغول به تحقیق است

ایشان فرزند عبدالکریم سروش و برادر حسین دباغ است و مدیریت مؤسسه معرفت و پژوهش را نیز بر عهده دارد.

بیشتر بخوانبد: نقد و بررسی افکار و دیدگاه های اکهارت توله