آشنایی با سبک ها و مكتب های ادبی| هر شاعر يا نويسنده ای برای بيان انديشه و پيام و عاطفه و تخيل خود شيوه ای خاص به كار می برد و واژه ها و تركيب های خاصی را بر می گزيند ، جمله های كوتاه يا بلند به كار می برد ، از آرايش های سخن كمتر يا بيشتر استفاده می كند . مجموعه اين ويژگی ها سبب مي شوند كه شعر يا نوشته يك شاعر يا نويسنده با آثار شاعران و نويسندگان ديگر تفاوت داشته باشد . چنين ويژگی های آثار نویسندگان را سبک ها و مكتب های ادبی می نامند .

از اين گذشته، مسايل اجتماعی و سياسی هر دوره از تاريخ ، شيوه زندگی مردم ، و عوامل ديگر بر آثار ادبی آن دوره تاثير می گذارد و پسند هاي خاصی به وجود می آورند .

در نتيجه شاعران و نويسندگان هر دوره در گزينش محتوای آثار خود ،‌چگونگی به كار بردن كلمه ها و تركيب ها در معناهای گوناگون ،‌ چگونگی استفاده از وزن و قافيه و موسيقی كلام و مانند آن ها از اصل ها و شيوه هايی پيروی می كنند كه ميان آن ها يا گروهی از آنان مشترك است .

اين ويژگی های مشترك آثار گروهی از نويسندگان و شاعران هر دوره را مكتب می نامند . اما در زبان فارسی  در اين مورد نيز به جای مكتب بيشتر كلمه سبک را به كار می برند .

مثلا سادگی و روانی و خالی بودن از صنايع بديعی ( آرايش هاي سخن ) و استفاده بيشتر از واژه ها و تركيب هاي فارسی از ويژگی هاي نثر فارسی در دوره سامانيان است كه نثر ساده يا نثر مرسل ناميده مي شود .

هيچ يك از  آشنایی با آشنایی با سبک ها و مكتب های ادبی ناگهان پديد نمی آيد و ناگهان جای خود را به سبك ديگر نمی دهد . گاهی چندين سبک ادبی سال ها در ميان شاعران و نويسندگان پيرواني دارد .

هر يك از آشنایی با سبک ها و مكتب های ادبی را معمولا هم با توجه به محتواي آن ، و هم با توجه به ويژگي هاي زبان و بيان آثاري كه به آن سبك پديد آمده اند در نظر مي گيرند .

مثلا ، هنگامي كه از سبك خراساني در شعر فارسي سخن مي گوييم ، منظور هم نوع انديشه و دورنمايه شعري ، هم زبان و شيوه بيان و هم سرزميني است كه اين سبك شعر در آن پا گرفته است. گاهي منظور از سبك فقط درونمايه يا زبان و بيان يك اثر ادبي است. مثلاً، وقتي كه از نثرِ مَصنوع سخن مي گوييم، تنها به زبان و شيوه بيان آن توجه داريم.

سبك هاي ادبي سرزمين هاي گوناگون جهان يكسان نيستند. ادبيات هر سرزمين به سبب ويژگي هاي زبان و بيان وانديشه و رويدادهاي تاريخي و مسايل اجتماعي و سياسي و اقتصادي مردم جهان با يكديگر، نفوذ فرهنگ هاي بيگانه در فرهنگ و تمدن كشورهاي ديگر، و گسترش رسانه هاي همگاني، سبب تاثير و تاثرپذيري سبك هاي ادبي سرزمين هاي گوناگون در ادبيات سراسر جهان شده است.

با اين همه، سبك هاي ادبي هر سرزمين داراي ويژگي هايي است كه مانند آن ها را كمتر مي توان در ادبيات مردم كشورهاي ديگر يافت.

مهم ترين سبك های شعر فارسی

مهم ترين سبك های شعر فارسی عبارتند از : سبک خراسانی، سبک عراقی، و سبک هندی.

سبک خراسانی يا سبك تركستانی

از قرن سوم هجري در سرزمين ماوَراءُالنهر رواج يافت. ويژگي هاي مهم اين سبك عبارت است از سادگي بيان، رواني انديشه، خودداري از آوردن موضوهاي تخيليِ دور از ذهن، استفاده كمتر از واژه هاي عربي و آرايش هاي سخن. اين ويژگي ها را در شعر شاعراني چون رودكي، منوچهري، فردوسي و مسعود سعد سلمان مي توان يافت.

سبک عراقی

از نيمه ششم هجري در عراقِ عَجم، يعني در منطقه اي كه شهرهايي چون همدان، ري و اصفهان واقع شده اند و همچنين در آذربايجان و فارس پديد آمد.

ويژگي هاي مهم اين سبك عبارت است از استفاده از آرايش هاي سخن بخصوص استفاده و كنايه، به كار بردن نكته ها و مفهوم هاي لطيف، استفادة بيشتر از واژه هاي عربي.

سبک هندی يا سبک اصفهانی

اين ويژگي ها را در شعر شاعراني چون سعدي، حافظ، خاقانی و عطار و مولوی مي توان يافت كه شيوه شاعران پارسي گويِ دربار شاهان هند بود، از قرن دهم هجري پديد آمد. ويژگي هاي مهم اين سبك عبارت است از تخيل دقيق و آوردن نكته هاي باريك و پيچيده و دور از ذهن، و استفادة بيشتر ازكنايه و استعاره و مَثَل.

اين ويژگيها را در شعر شاعراني چون صائب تبريزی ، بيدل دهلوی ، و كليم كاشانی مي توان يافت.

مهم ترين سبک های نثر فارسی

مهم ترين سبک های نثر فارسی، عبارتند از نثرِ مرسل، نثر مسجع، و نثر مصنوع.

نثر مرسل

از دوره سامانيان، يعني در قرن هاي سوم و چهارم هجري، رواج يافت. نويسندگان پيرو اين سبك، در نوشته هاي خود زبان و بياني ساده و روشن به كار مي بردند و نوشته هايشان روان دور از هرگونه صنعت پيچيده ادبي بود.

كتاب های تاريخ بيهقی و سياست نامه نمونه هايی از نثر مرسل هستند.

پس از اين دوره، بسياري از نويسندگان ايراني، با روي آوردن به شيوه زبان و بيان آثاري كه به زبان عربي نوشته شده بود، كم كم ساده نويسي و زبان و بيان روان را كنار گذاشتند و نوشته هاي خود را با نثر مُسجع و نثر مَصنوع، كه به آن نثر فني نيز مي گويند، آراستند.

نثر مسجع

از ويژگي هاي نثر مسجع به كار بردن كلمه ها و تركيب ها و جمله هاي آهنگين است. نثر مسجع داراي وزن و قافيه و نزديك به نظم يا سخن منظوم است. قديمي ترين نوشته ها به اين سبك را از قرن پنجم هجري در سخنان ابوسعيد ابوالخير و كمال آن را در نوشته هاي خواجه عبدالله انصاری مي توان يافت.

نثر مَصنوع

در نثر مصنوع، كه از نيمه قرن ششم هجري پديد آمد، به كار بردن صنعت هاي پيچيده ادبي در زبان و بيان، دور و درازنويسي، استفاده از كلمه ها و تركيب هاي عربي فراوان، و آوردن مثال ها و شعرها از هنرهاي نويسندگي شناخته شد. ترجمه فارسي كتاب كليله و دمنه ، نمونه اي است از نثر مصنوع.

در ادبيات بعضي از سرزمين هايِ جهان سبک ها و مكتب های ادبی جداگانه اي براي شعر و نثر وجود ندارد. گاهي يك سبك ادبي هم شعر و هم نثر و حتي بعضي از هنرهاي ديگر، چون نقاشي و مجسمه سازي و موسيقي، را در بر مي گيرد. از ميان سبك هاي اروپايي بيشتر شهرت دارند و امروزه در ادبيات بسياري از سرزمين هاي ديگر پيروان فراوان يافته اند.

دسته بندی سبک ها و مكتب های ادبی بر اساس درونمایه

مهمترين سبك ها و مكتب های ادبی، كه بيشتر براساس درونمايه آنها دسته بندي شده اند، عبارتند از : كلاسيسيم، رمانتيسم، رئاليسم، ناتوراليسم، سمبوليسم، و سوررئاليسم.

رمانتيسم Romanticism

مكتبي است كه بيشتر از احساس و  عاطفه و خيال پردازي پيروي مي كند. پيروان اين مكتب در آثار خود زشتي و زيبايي، ثروت و فقر، شكوه و خواري، شادي و اندوه و مانند آنها را كنار هم قرار مي دهند. قهرمان هاي آنها انسانهاي معمولي هستند و نويسنده به بيان ويژگي ها و حالتهاي روحي آن ها مي پردازد.

ويكتور هوگو نويسنده فرانسوي، پوشكين شاعر روسی، و گوته شاعر آلمانی، آثار خود را به اين سبك پديد آورده اند.

مكتب رمانتيسم در پايان قرن هجدهم پديد آمد و در نيمه اول قرن نوزدهم، كه اروپا دستخوش دگرگوني هاي شديد اقتصادي و صنعتي و انقلاب هاي سياسي و اجتماعي بود، به اوج رسيد ودر نيمه دوم همان قرن از رونق افتاد.

زياده روي در برتر شمردن احساسات و عواطف و خيال بر عقل و واقعيت در مكتب رمانتيسم سبب پيدايش مكتب رئاليسم شد.

رئاليسم Realism

مكتبي است كه بيشتر بر بيان واقعيت هاي و زندگاني، همان گونه كه هست، تكيه دارد. رئاليسم به بررسي دقيق رفتارهاي آدميان، حالت هاي روحي ‌آنها، و محروميت ها و بيرحمي ها و فساد جامعه مي پردازد و علت هاي آنها را بيان مي كند.

بالزاک نويسنده فرانسوي، تولستوي نويسنده روسي، ديكنز نويسنده انگليسي، از پيشگامان اين سبك بوده اند. مكتب رئاليسم در نيمه دوم قرن نوزدهم ميلادي پديد آمد.

25,000 تومان – کتاب صوتی چرم ساغری اثر بالزاک تاییدخرید مورد به سبد خرید اضافه شد

30,000 تومان – کتاب صوتی آنااکارنینا اثر تولستوی تاییدخرید مورد به سبد خرید اضافه شد

20,000 تومان – کتاب صوتی نانا اثر بالزاک تاییدخرید مورد به سبد خرید اضافه شد

تولستوي نويسنده روسی از نویسندگان مکتب رئاليسم است

ناتوراليسم  Naturalism

ناتوراليسم مكتبي است كه احساس و عاطفه و تخيل را كنار مي گذارد و بر واقعيت هاي طبيعت و اصول و قانون هاي علمي تكيه دارد. ناتوراليسم، انسان را موجودي اسير در چنگال غريزه هاي خود و وراثت و قانون هاي طبيعي مي شناسد. اين مكتب كه در سال هاي پاياني قرن نوزدهم ميلادي پديد آمد، پيروان چنداني جز در اروپا نيافت.

اميل زولا نويسنده فرانسوی، تورگنيف نويسنده روسی، و جورج اليوت نويسنده انگليسي از پيشگامان مكتب ناتوراليسم بودند.

سمبوليسم Symbolism

سمبوليسم مكتبی است كه بر احساس و عاطفه تكيه دارد و انديشه را با اشاره هاي غيرمستقيم بيان مي كند و از بيان روشن و صريح و مستقيم پرهيز دارد.

پيروان اين مكتب عقيده دارند كه اثر هنري نيز مانند موسيقی است و هر شنونده يا خواننده و بيننده آن بايد به نسبت ادراك و احساس خود معني اثر را دريابد

خلاصه اصول نمادگرایان به شرح زیر است:

• حالت اندوه‌بار و آنچه را که از طبیعت موجب یأس و نومیدی و ترس است بیان می‌کنند.
• در آثار سمبولیست‌ها به به سمبل‌ها و رمز و راز (که گاها عقلی و منطقی نیستند) توجه می شود
• هرکس با توجه به توانایی خود و به نوعی آثار سمبولیست ها را می فهمد
• آنان تا حد امکان از واقعیت عینی دور شده و به واقعیت ذهنی پرداخته‌اند.
• حالت وحشت‌آور نیروهای سرنوشت را در میان نوعی رؤیا و افسانه بیان می‌کنند.
• حالت‌های غیرعادی روانی و معرفت‌های ناب در ضمیر انسان را در آثارشان بیان کنند.
• مكتب سمبوليسم در سال هاي پاياني قرن نوزدهم ميلادي رواج يافت.

موريس مترلينگ ، نويسنده بلژيكي پيرو  سبك سمبوليسم بود.

سوررئاليسم Surrealism

مكتبی است كه بر بيان احساس و انديشه آزاد، بدون توجه به وابستگی به قاعده های شناخته شده ادبی و هنری تكيه دارد.

سورئالیسم در دهه 1920 در فرانسه شکل گرفت. این جنبش با استفاده از ترکیبات غیرمنتظره و ناگهانی از عناصر و واقعیت‌های مختلف، سعی در نمایش دنیایی تخیلی و درونی دارد.

هنرمندان سورئالیست از جنبه‌های ناخودآگاه مانند رویاها، بیماری‌های روانی و خوابها برای خلق شاهکارهای هنری استفاده می‌کنند و اغلب باعث ترس و تعجب مخاطب می‌شوند.

از مشهورترین آثار سبک سورئالیست می توان به داستان قصر از فرانتس کافکا، کافکا در کرانه نوشته هاروکی موراکامی و بوف کور اثر صادق هدایت نام برد

كلاسيسيسم Classicism

در قرن هفدهم و هجدهم ميلادي، در اروپا، پيشرفت هاي علمي بسياري صورت گرفت و انقلاب صنعتي آغاز شد.

نويسندگان، از سنت هاي مذهبي قرون وسطي و از بيان احساسات خود روي گرداندند و بر اهميت عقل و استدلال تكيه كردند. از اين رو اين دوران را عصر خرد يا روشنگري ناميدند.

نويسندگان اين دوره مي كوشيدند تا آثارشان تقليدي از طبيعت انسان باشد و عقيده داشتند كه چون هنرمندان دوران باستان طبيعت انسان را به بهترين شيوه در آثار خود توصيف كرده اند، پس بايد آثار دوران باستان را سرمشق قرار داد. از اين رو نويسندگان به آثار روم و يونان باستان توجه كردند و به همين سبب آنها را كلاسيك يا نئوكلاسيك (كلاسيك نو) خوانده اند.

در انگلستان، نئوكلاسيك ها شروع به ساده نويسي كردند. رايج ترين شيوه نوشتن در اين دوران، طنز بود كه از پيشگامان آن در نثر، جاناتان سويفت و در شعر الگزاندرِر پوپ هستند.

نويسندگاني چون جوزف اَديسون و ريچارد استيل با چاپ مقاله در روزنامه ها و مجله ها، روزنامه نويسي را رونق دادند.

رمان نويسي از بزرگترين دستاوردهاي ادبيات انگلستان، در اين عصر است. نخستين نشانه هاي رمان را مي توان در آثار دانيل دفو ، نويسنده رابينسون كروزو يافت

پاملاِ، با درونمايه اي اخلاقي، اثر سميوئل ريچاردسن و رمان تام جونز ، نوشته هنري فيلدينگ از نخستين رمان هاي انگليسي به شمار مي روند. در زمينه نقد ادبي نيز، آثار مشهوري از پوپ و سميوئل جانسن به چاپ رسيد.

نویسندگان مشهور سبک کلاسیسم: پیر کورنی نویسنده شاهکار ال سید، ژان باتیست مولیر شاعر مشهور فرانسوی و نویسنده کتاب های مدرسه شوهران ، مدرسه زنان و ازدواج اجباری ، دانته آلیگری شاعر ایتالیایی و خالق کمدی الهی و الکساندر پوپ شاعر انگلیسی