میر جلال الدین کزازی شاهنامه پژوه و پژوهشگر برجسته‌ی زبان و ادب فارسی در سال 1327 در کرمانشاه دیده به جهان گشود. کزازی به استفاده از واژگان پارسی سره در زبان گفتار و نوشتار بسیار شهره است. او از کودکی در خانواده‌ای فرهنگی و اهل ادب بالیده و بزرگ شده است. پدر نقش به سزایی در گرایش او به ادب و به ویژه ادب کهن ایران زمین داشته است و همچنان که پیداست این گرایش و شیفتگی او به زبان و ادبیات فارسی، مسیر زندگی او را رقم می‌زند.

کزازی دوران دبستان را در مدرسه‌ی آلیانس کرمانشاه می‌گذراند که توسط فرانسوی‌ها ساخته شده بوده است و به سبب آن از کودکی با زبان فرانسه آشنا می‌شود. در این مدارس دانش‌آموزان از سال چهارم کنار درس‌های دیگر زبان و ادب فرانسه را می‌آموختند و برخی از درس‌ها را نیز به زبان فرانسه فرا می‌گرفتند. مدرسه‌ی آلیانس سرآغازی می‌شود برای پیوند او با زبان فرانسه تا جایی که زبان دوم او حتی در دانشگاه نیز همین زبان می‌شود.

در روزگار نوجوانی به تشویق پدر و علاقه‌ی خویش قلم به دست می‌گیرد و نوشتن را آغاز می‌کند. بزم‌ها و همایش‌های مدرسه نیز فرصت و انگیزه‌ای را برای او فراهم می‌آورد تا پا به عرصه‌ی نوشتن و سخنرانی در برابر شنوندگان بگذارد. خود او بر این باور است که به دنیا آمدن و زندگی در کرمانشاه، هم به سبب پارسی‌گویی مردم این منطقه و هم به سبب پیشینه‌ی تاریخی و فرهنگی آن بر شیوه‌ی گفتار او اثرگذار بوده است.

وی تمام دوران آموزشی خود را در دانشگاه تهران گذرانده است و به گفته‌ی خود از محضر اساتیدی چون دکتر زرین‌کوب، دکتر شهیدی، دکتر مظاهر مصفا و اساتید بزرگ دیگر بهره برده است.

کزازی با توجه به علاقه‌ای که به ادب کهن ایران‌زمین داشته، موضوع پایان‌نامه‌ی دکتری خود را نیز در ارتباط با شاهنامه برمی‌گزیند و اکنون از شاهنامه‌پژوهان به نام این مرز و بوم است.

او در تمام دوران تحصیل و کار خود پندی از روانشاد پدر را آویزه‌ی گوش می‌کند و از سیاست به دور می‌ماند، چنان که می‌گوید:

«من مرد فرهنگ هستم و با سیاست بیگانه‌ام چون کمترین زیان سیاست این است که ما را در دام پرسمان‌ها و رخدادهای روزانه زودگذر می‌اندازد، ویژگی سیاست ناپایداری و دگرگونی است».

میر جلال الدین کزازی از نیمه‌های دهه‌ی پنجاه در شمار دبیران فرهنگ و ادب فارسی بوده و اکنون عضو هیأت علمی دانشکده‌ی ادبیات و زبان خارجه در دانشگاه علامه طباطبایی است.

مدتی نیز در دانشگاه بارسلون اسپانیا به تدریس زبان پارسی و ایران‌شناسی پرداخته است.

عمده‌ی نوشته‌های کزازی در باب ادبیات کهن و شعر پارسی است. از سوی دیگر به سبب آشنایی با چند زبان اروپایی از جمله، انگلیسی و اسپانیایی ترجمه‌هایی هنرمندانه در کارنامه‌ی خود دارد.

آثاری چون ایلیاد و ادیسه‌ی هومر که از شاهکارهای حماسی جهان به شمار می‌رود را کزازی به زیبایی با زبانی آهنگین و با ویژگی‌های بارز یک اثر حماسی به پارسی برگردانده است و در این برگردان‌ها بسیار از واژگان کهن زبان پارسی دَری بهره جسته است. از نوجوانی تا کنون گاهی شعر نیز می‌سراید و لقب هنری‌اش زُروان است.

یکی از پرآوازه‌ترین نوشته‌های میر جلال الدین کزازی  « نامه‌ی باستان » در تفسیر و گزارش شاهنامه است، که تا کنون به ده جلد رسیده است. این کتاب به عنوان منبع اصلی درس مربوط به شاهنامه برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری رشته‌ی زبان و ادب فارسی تألیف شده است و رتبه‌ی نخست پژوهش‌های بنیادین در جشنواره‌ی بین‌المللی خوارزمی را از آن خود کرده است.

میر جلال الدین کزازی و همسرش که به گفته‌ی خودش رایزن ادبی او نیز هست صاحب دو فرزند پسر و دو فرزند دختر هستند که در رشته‌های مختلفی دانش آموخته‌اند و کسب افتخار کرده‌اند.

شاهنامه خوانی با صدای حماسی استاد میرجلال الدین کزازی

افتخارات

از افتخارات این بزرگ‌مرد پارسی‌گوی می‌توان به:

• جایزه بهترین کتاب سال برای ترجمه انه‌اید اثر ویرژیل در سال 1369
• جایزه نخست پژوهش‌های بنیادین هجدهمین جشنواره خوارزمی برای نامه‌ی باستان در سال 1383
• نشان زرین و سپاسنامه از بزرگترین انجمن ادبی و فرهنگی یونان «پارناسوس» به عنوان برجسته‌ترین ایرانی در گسترش و شناسانیدن فرهنگ و ادب یونان در سال 1384
• و پژوهشگر برگزیده در دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی در سال 1385 اشاره کرد.
• وی چند بار نیز به عنوان چهره‌ی ماندگار انتخاب شده است.

آثار دکتر میر جلال الدین کزازی

آثار استاد میر جلال الدین کزازی را که در آن‌ها سبک سره‌نویسی را پیشه کرده است، می‌توان به سه دسته‌ی تألیفات، ترجمه‌ها، و تصحیحات و ویرایش‌ها تقسیم کرد:

• تألیفات:
• از گونه‌ای دیگر ( شاهنامه  شناسی) – 1368
• دُرِّ دریای دَری (تاریخ شعر فارسی) – 1368
• بر آستان جانان
• رخسار صبح (خاقانی‌شناسی) – 1368
• شگرف و شگفت
• زیبایی‌شناسی سخن پارسی (در سه جلد: بیان، معانی و بدیع) – 1368، 1370، 1373
• بیکران سبز (دفتر شعر) – 1369
• مازهای راز (شاهنامه‌شناسی) – 1370
• رویا، حماسه، اسطوره (شاهنامه‌شناسی) – 1372
• تَرجُمانی و تَرزَبانی (هنر ترجمه) – 1374
• شاهنامه  پژوهی
• دیر مغان (حافظ‌شناسی) – 1375
• پارسا و ترسا (عطارشناسی) – 1376
• پرنیان پندار (مجموعه مقاله) – 1376
• سراچه‌ی آوا و رنگ (خاقانی‌شناسی) – 1376
• سوزن عیسی (خاقانی‌شناسی) – 1376
• گذری و نظری بر آثار و احوال (زیست‌نامه) – 1377
• پند و پیوند (حافظ‌ شناسی) – 1378
• گزارشِ دشواری‌های دیوانِ خاقانی (خاقانی‌شناسی) – 1378
• روزهای کاتالونیا (گزارش سفر) – 1379
• ‌نامه‌ی باستان (شاهنامه‌شناسی) – در 9 جلد
• دیدار با اژدها (گزارش سفر) – 1380
• آب و آینه (مجموعه مقاله) – 1384
• تندبادی از کنج (شاهنامه شناسی) – 1386
• دمی بی خویشتن با خویشتن
• از دهلی نو تا آتن کهن (چهار گزارش سفر) – 1387
• شگرف و شگفت
• دستان مستان (دفتر شعر) – 1387
• خشم در چشم (شاهنامه‌شناسی) – 1387
• گامی در بیکران
• در آسمان جان (مجموعه مقاله) – 1387
• فرهنگ نظریه و نقد ادبی – 1388
• فرزند ایران داستانی برپایه سرگذشت فردوسی
• از اخگر تا اختر (ادبیات فارسی) – 1388
• چراغی در باد (حافظ‌شناسی) – 1389
• پدر ایران (تاریخی) – 1392
• دفتر دانایی و داد (شاهنامه‌شناسی) – 1393

ترجمه‌ها:

• انه‌اید، نویسنده: ویرژیل – 1369
• ادیسه، نویسنده: هومر – 1379
• ایلیاد، نویسنده: هومر – 1377
• تلماک، نویسنده: فنلون – 1367
• بهارِ خسرو (گشت و گذاری در تاریخ و فرهنگِ ایران)، نویسنده: پیترو چیتاتی – 1374
• آتالا و رنه، نویسنده: شاتو بریان – 1366
• شهر سنگی، نویسنده: اسماعیل کادره – 1370
• توان‌های نهانیِ آدمی، نویسنده: کالین و ویلسن – 1372
• جهانِ اشباح، نویسنده: دانیل هامر و آلکس رودَن – 1370
• جهانِ پس از مرگ، نویسنده: سر آرتور کُنان دویل – 1361
• سه داستان، نویسنده: گوستاو فلوبر – 1367
• سیلوی، نویسنده: ژرار دونروال – 1370
• افسانه‌های دگردیسی، نویسنده: اوید – 1389
• شهسوارِ ارّابه، نویسنده: کرتین دوتروی – 1390
• چامه‌ها، نویسنده: هوراس – 1392
• درباره طبیعت، نویسنده: تیتوس لوکرتیوس کارلوس – 1390
• زندگی در بهروزی و کوتاهیِ زندگی، نویسنده: سنکالوسییوس آنیوس – 1390

ویراست‌ها و تصحیح‌ها

• بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، از ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری نویسنده‌ی ایرانی قرن ۹ هجری (در زمینه ی بدیع و تاریخچه‌ی بدیع نویسی) – 1369
• دیوان خاقانی (ویراست دو جلد) – 1375
• غزل‌های سعدی – 1371
• رباعیات خیام – 1371
• دیوان میرزا محمدباقر حسینی سپاهانی (شاعر قرن ۱۱ و ۱۲) – 1376
• گزیده ای از سروده های شیخ الرییس قاجار (از نوادگان فتحعلی شاه) – 1369