زندگی و آثار ولادیمیر ناباکوف از نویسندگان مشهور جهان و خالق رمان جنجالی لولیتا همواره مورد توجه علاقمندان ادبیات خصوصا دوستداران ادبیات روسیه بوده است ، ناباکوف که علاوه بر نویسندگی ،حشره شناسی زبده بود و به خصوص به پروانه های ایران علاقه ی زیادی داشت، شخصیتی ناآرام و همه فن حریفی داشت و از او به عنوان یکی از طراحان اصلی شطرنج نام می برند که ایده های او موجب شکل فعلی شطرنج شده است.

زندگی و آثار ولادیمیر ناباکوف : Vladimir Vladimirovich Nabokov نویسندهٔ روسی-آمریکایی در سال ۱۸۹۹ در شهر سن پترزبورگ روسیه به دنیا آمد.

ناباکوف در خانواده ای اهل سیاست ، طرفدار مشروطه دموکراتیک و از مالکین و اشراف روسیه به دنیا آمد.

پدرش حقوقدان و روزنامه نگاری دمکرات و از پایه گذاران حزب مشروطه دموکراتیک بود که با حکومت تزار مخالفت میکرد و با انتشار کتاب دولت موقت (۱۹۲۲) نقش بسزایی در سقوط رژیم کرنسکی داشت.

خانم النا مادر ناباکوف هم از خانواده اشرافی و روشنفکر در زمانه خود بود.

ناباکوف زیر نظر مربیان خصوصی آموزش دید و در هفت سالگی سه زبان روسی، انگلیسی و فرانسه را آموخت.

در ۱۱ سالگی و قبل از ورود به مدرسه ، آثار شکسپیر را به انگلیسی، تولستوی را به روسی و فلوبر را به فرانسه خوانده بود.

در سال 1917 و در زمانی که ناباکوف ۲۶ ساله بود انقلاب اکتبر روسیه به وقوع پیوسته و نیکلای دوم Nicholas II  آخرین تزار روسیه از سلطنت برکنار شدو دولت موقتی به رهبری الکساندر کرنسکی Alexander Fyodorovich Kerensky سرکار آمد.

پدر ناباکوف با این حکومت همکاری داشت و مسوولیتی هم در آن پذیرفته بود.

پس از چندی که میان انقلابیون اختلاف افتاد و حزب بلشویک از حزب سوسیال دمکرات کارگری روسیه به رهبری ولادیمیر لنین Vladimir Lenin جدا شد، اغتشاش و جنگ داخلی و تسویه حساب های سیاسی و حزبی، روسیه را فرا گرفت. انقلابیون ثروت خانواده ناباکوف را گرفتند و آنها مجبور به فرار و مهاجرت به اروپا شدند.

خانواده ناباکوف در ۱۹۱۷ میلادی روسیه را ترک کرده و در ۱۹۱۹میلادی به انگلیس رفتند.

ولادیمیر در انگلیس به دانشگاه کمبریج وارد شد و ابتدا جانورشناسی خواند اما خیلی زود به ادبیات فرانسه و روسیه روی آورده و سال ۱۹۲۲ با درجه یک فارغ‌التحصیل شد.

پس از فارغ التحصیلی به برلین سفر کرد و در آن جا توانست با خلق آثاری بی نظیر شناخته شود.

زندگی و آثار ولادیمیر ناباکوف : فعالیت در عرصه های مختلف

ولادیمیر ناباکوف می گوید:

لذتی بالاتر از شکار پروانه‌ها و کشف عضوی جدید زیر میکروسکوپ یا گونه‌ای ناشناخته در کوهستان‌های ایران یا پرو نیست.

بعید نیست که اگر هیچ انقلابی در روسیه رخ نداده بود، من خودم را کاملا وقف حشره‌شناسی کرده بودم و هرگز هیچ رمانی ننوشته بودم.

وی در ۱۹۴۰ میلادی به آمریکا رفت و در موزه طبیعی نیویورک به کار مشغول شد و به مطالعه پروانه سانان که از کودکی به آنها علاقمند بود، پرداخت. بنابراین این نویسنده شهیر روسی حشره شناس هم بود و به پروانه ها علاقه فراوانی داشت و نخستین شعرش را در ۱۵ سالگی درباره پروانه ها سروده است به همین علت سال ها در موزه طبیعی نیویورک خدمت کرد و مقاله ای درباره پروانه ها به زبان انگلیسی در نیویورک به چاپ رساند.

همچنین ناباکوف علاوه بر نویسندگی، منتقد و پژوهشگر بود، به تدریس در دانشگاه می پرداخت.

نقد ادبی او بر کتاب مسخ کافکا و پژوهش هایش در ادبیات کلاسیک روس از جمله کارهای تحقیقاتی او به شمار می آیند.

ولادیمیر به ترجمه نیز پرداخته است. آلیس در سرزمین عجایب را به روسی ترجمه کرد و “یوگنی آنگین” پوشکین شاعر و نویسنده بزرگ روسی را به انگلیسی برگردانده است.

خودش درباره این گونه کارهایش گفته است:

دوست دارم، بعد از مرگ مرا نویسنده رمان لولیتا و مترجم یوگنی آنگین بشناسند.

زندگی و آثار ولادیمیر ناباکوف : شروع نویسندگی

ولادیمیر ناباکوف در حالی که هنوز در انگلستان بود، به شعر گفتن به زبان روسی ادامه داد اما به زبان انگلیسی هم شعر می‌گفت و دو مجموعهٔ شعر روسی او به نام‌های «خوشه» و «مسیر امپریایی»، در سال ۱۹۲۳ منتشر کرد

در سال 1926 رمان اپیزودیک ماشنکا (Mashenka) را نوشت که به بیان تجربیات شخصی خود در باره مهاجرت پرداخت. این رمان در مورد پروفسور مهاجر روسی در سال ۱۹۵۷ در ایالات متحده است که پنین (Pnin) نام دارد و به تجربیات او در زمان تدریسش بین سال‌های ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۸ مربوط می‌شود.

در سال ۱۹۲۸ رمان دوم او، با نام شاه بی بی سرباز King, Queen, Knave منتشر شد او را کاملاً صاحب سبک نمایش می‌داد و مشخصات هنرش را نمایان می‌ساخت.

در سال 1930 رمان شطرنجش به نام دفاع باعث شد او به عنوان بهترین نویسنده جوان مهاجران روسی شناخته شود.

در پنج سال آینده او چهار رمان و یک داستان بلند نوشت که مهمترینشان ناامیدی (despire) و دعوت به گردن زدن Invitation to a Beheading بودند.

از سال 1641 شروع به ترجمه آثار قبلی اش به انگلیسی و همچنین نوشتن رمان های جدید به زبان لاتین شد

در سال 1955 رمان مشهور لولیتا را هنگامی که در حال سفر به غرب آمریکا بود، نوشت با پایان لولیتا بلافاصله کار جدید خود را که «پنین» نام داشت، آغاز کرد.

ولادیمیر ناباکوف آثار مهمی را به رشته تحریر درآورد که شاید بتوانیم مهم ترین آن ها را ۹ کتابی بدانیم که به زبان مادری خویش نوشته بود اما دلیل عمده مشهور شدن وی نوشتن رمان هایی به زبان انگلیسی بود، همچنین وی پس از شناخته شدن در سطح جهانی تصمیم به نوشتن آثار جدیدی به زبان روسی گرفت.

ناباکوف در مورد ترجمه می گفت:

این کار درست مانند رفتن از یک روستا به روستای دیگر است و این در حالی است که شما در این راه خود تنها یک شمع به همراه دارید.

کتاب های محبوب وی را می توان لولیتا و آتش رنگ باخته نام برد و او همواره در گفت وگوهای خویش اعلام می کرد که بنا به دلایلی این ۲ کتاب را بیش از دیگر آثار خود دوست دارد.

زندگی و آثار ولادیمیر ناباکوف : بیماری عجیب روانی

ولادیمیر ناباکوف در طول زندگی خود با یک بیماری سخت و ناشناخته و عجیب روانی به نام هم رنجیSymmetry OCD دست و پنجه نرم می کرد

گرچه امروزه اطلاعات بیشتری نسبت به این بیماری وجود دارد اما در آن زمان راه مقابله ی چندانی برای آن کشف نشده بود.

این دسته از بیماران باید برای هر چیزی تقارن ایجاد کنند و احساسات مختلف می تواند روی تصمیم گیری های آن ها اثر بگذارد.

ولادیمیر ناباکوف این حساسیت را در مورد رنگ ها داشت.

مثلا می گفت رنگ عدد پنج قرمز است و یا آن که برای هر حرف از الفبا یک رنگ مخصوص را در ذهن خود در نظر می گرفت.

زندگی و آثار ولادیمیر ناباکوف : کتاب ها

• مری Mary ترجمه فارسی: عباس پژمان، تهران: انتشارات هاشمی
• ماشنکا Mashenka ترجمه فارسی خلیل رستم‌خانی، تهران: نشر دیگر
• شاه، بی‌بی، سرباز King, Queen, Knave ترجمه فارسی: رضا رضایی ،نشر ثالث

• دفاع لوژین The Defense ترجمه فارسی: رضا رضایی نشر کارنامه
• چشم The Eye ترجمه های فارسی: بهمن خسروی، بهناز بهادری‌فر نشر شوقستان – محمدعلی مهمان‌نوازان نشر مروارید، – یوسف نوری‌زاده، نشر مرکز

• خنده در تاریکی Laughter in the Dark ترجمه های فارسی: امید نیک‌فرجام، نشر مروارید – محمداسماعیل فلزی انتشارات هیرمند – مهدی سجودی‌مقدم انتشارات مهراندیش
• ناامیدی Despair ترجمه فارسی: خجسته کیهان، نشر کتاب‌سرای تندیس
• دعوت به مراسم گردن‌زنی Invitation to a Beheading ترجمه های فارسی:احمد خزاعی نشر قطره – لادن کاظمی، بابک حقایق نشر قاصدک صبا
• زندگی واقعی سباستین نایت The Real Life of Sebastian Knight ترجمه به فارسی: امید نیک‌فرجام انتشارات نیلا – بهمن خسروی، حمیده رستمی، نشر نسل نواندیش
• لولیتا Lolita ترجمه به فارسی: ذبیح‌الله حکیم‌الهی دشتی [ترجمهٔ اقتباسی و توسعه:] انتشارات ادارهٔ مجلهٔ ماه نو -اکرم پدرام‌نیا، افغانستان/کابل: انتشارات زریاب
• پنین Pnin ترجمه به فارسی: بهمن خسروی، بهناز بهادری‌فر نشر شوقستان – رضا رضایی نشر کارنامه آتش
• پریده‌رنگ Pale Fire ترجمه به فارسی: بهمن خسروی، حمیده رستمی انتشارات نسل نواندیش

• چیزهای شفاف، Transparent Things ترجمه به فارسی: محمدحسین واقف نشر چشمه
• به دلقک‌ها نگاه کن! Look at the Harlequins!ترجمه به فارسی: شمیم هدایتی، انتشارات نیلا

زندگی و آثار ولادیمیر ناباکوف معرفی آثار مهم

رمان لولیتا

رمان لولیتا یکی از برجسته ترین و جنجال برانگیزترین رمان های سده بیستم با نثری شورانگیز، سوزناک و نیش دار به شمار می رود که نخستین بار در ۱۹۵۵میلادی به زبان انگلیسی در پاریس منتشر شد.

ناباکوف آن را به زبان روسی ترجمه کرد. لولیتا مضمون بسیار بحث‌برانگیزی دارد.

راوی غیرقابل اعتماد داستان یک استاد ادبیات روان‌پریش به نام هامبرت است که عشقی بیمارگونه به دختری ۱۲ ساله به نام دلورس هیز (ملقب به لولیتا) دارد. لولیتا از آثار کلاسیک و شاهکارهای ادبیات داستانی سده بیستم محسوب می‌شود و در رتبه چهارم بهترین رمان انگلیسی زبان کتابخانه مدرن قرار گرفته‌است.

استنلی کوبریک، در ۱۹۶۲میلادی و آدریان لین در ۱۹۹۷میلادی ۲ فیلم با اقتباس از این رمان ساختند.

این رمان همچنین چندین بار دستمایه نمایش‌های روی صحنه بوده‌است این کتاب در ۱۳۹۳خورشیدی با ترجمه فارسی اکرم پدرام‌نیا توسط نشر زریاب به زبان فارسی منتشر شد.

آتش کم‌فروغ

آتش کم‌فروغ از دیگر آثار ناباکوف به شمار می رود که در ایران به وسیله بهمن خسروی از طرف نشر «نسل نواندیش» منتشر شده است.

این رمان به موضوعاتی چون تبعید، فریبکاری و تقدیر می‌پردازد. ارزش زیاد و چندلایه و پیچیده بودن داستان سبب شده از زمان انتشار این اثر تاکنون، مقالات بسیاری در زمینه بازگشایی گره‌های درهم تنیده این اثر ارزشمند نوشته شود.

این اثر از آن دست رمان‌هایی است که نیاز به خواندن چندباره دارد. ساختار غیر معمول این رمان در زمان انتشارش، توجه بسیاری از مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کرد.

بسیاری این اثر را نمونه‌ای واقعی از «فراداستان» می‌دانند. از طرف دیگر این رمان به عنوان اثری با متنی تودرتو و با ساختاری غیرخطی شناخته می‌شود که در برخی از دانشگاه‌های جهان به دلیل سبک نگارشی‌ خود به دانشجویان ادبیات تدریس می‌شود.

در این اثر به وضوح می‌توان مضامینی سیاسی را مشاهده کرد.

نویسنده در «آتش کم‌فروغ» دنیایی خیالی را به تصویر می‌کشد و خواننده نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن حوادثی که در پی فروپاشی شوروی و شکل‌گیری اتحاد جماهیر به وقوع پیوسته، رمان را تفسیر کند اما این رمان، تنها یک اثر سیاسی نیست و از نظر ارزش‌ها و عناصر ادبی نیز بسیار قابل توجه است.

بسیاری از منتقدان آتش کم‌فروغ را از نمونه‌های اولیه و از پیشگامان ادبیات پست مدرن می‌دانند و دلیل اصلی این امر را ساختار روایت داستان عنوان می‌کنند.

ناباکوف هیچ‌گاه در آثارش انقلاب شوروی را نادیده نگرفته است؛ زیرا این ماجرا به تبعید خانواده‌اش منجر شد و خود یکی از قربانیان این ماجرا است.

خنده در تاریکی

از دیگر آثار ناباکوف رمانی ظریف و طنز آمیز درباره عشق و فریب به نام خنده در تاریکی است. ‏این اثر از زاویه‌ دید سوم شخص روایت شده است.

شروع کتاب، طوفانی و شوکه کننده آغاز می‌شود و ناباکوف مخاطب را غافلگیر می‌کند:

«روزی روزگاری در شهر برلین آلمان مردی زندگی می‌کرد به نام آلبینوس. او متمول و محترم و خوشبخت بود؛

یک روز همسرش را به خاطر دختری جوان ترک کرد؛ عشق ورزید؛ مورد بی‌مهری قرار گرفت؛ و زندگی‌اش در بدبختی و فلاکت به پایان رسید.

این کل داستان است و اگر در نقل آن لذت و منفعت مادی نبود همین‌جا رهایش می‌کردیم؛ گرچه چکیده‌ زندگی انسان را می‌توان بر سنگ قبری پوشیده از خزه جا داد، نقل جزئیات همواره لطفی دیگر دارد.»

به همین سادگی، در سه خط ابتدایی کتاب کل داستان آشکار می‌شود. خنده در تاریکی مانند رمان‌های مدرن، خط روایی پیچیده با ارجاعات فراوان ندارد.

داستان کتاب، خطی و کاملا رئالیستی است اما موضوعات مطرح شده در کتاب سبب شده‌اند تا رمان از اثری ساده به داستانی پر پیچ و خم تبدیل شود.

نکته‌ جالب دیگر کتاب، پرش‌های زمانی آن است. ناباکوف با هوشمندی و زیرکی، متناسب با ساختار روایت، زمان رخداد قصه را تغییر می‌دهد.

ناباکوف در میان مخاطبان ایرانی نویسنده‌ای شناخته شده است و بیشتر آثار او دارای ترجمه‌های مختلف فارسی هستند.

انتشارات مروارید، خنده در تاریکی را با ترجمه امید نیک فرجام چاپ کرد.

ناشر دیگر کتاب خنده در تاریکی، انتشارات «هیرمند» است که آن‌ را با ترجمه‌ محمد اسماعیل فلزی منتشر کرده است.

همچنین «مهدی سجودی مقدم» رمان را برای «انتشارات مهراندیش» به فارسی برگردانده است.

سرانجام این نویسنده شهیر و برجسته روس در ۲ جولای ۱۹۷۷میلادی در مونترو سوئیس دیده از جهان فروبست.